In deze bijdrage stelt sociaal laborant Jeroen Robbe zich de vraag hoe we ons kunnen voorbereiden op de lange weg naar sociale verandering. Hoe vermijden we als activist na enkele jaren opgebrand te raken? Een mogelijk antwoord bij die uitdaging schetst hij aan de hand van een metafoor die klimaatactivisten vast kunnen smaken…

Duurzaam activisme en innerlijke transitie: een metafoor voor klimaat- en andere activisten

Een tijdje terug gaf ik mee een actietraining in voorbereiding voor de klimaattop in Parijs. Een van de gebruikte oefeningen daagde deelnemers uit om stil te staan bij wat hun motiveert om actie te ondernemen rond het klimaat. Stilstaan bij intrinsieke motivatie is zeer belangrijk als je iemand wil wapenen voor een langdurig engagement. Want laat ons eerlijk zijn: de kans dat er in Parijs een voldoende ambitieuze én sociaal rechtvaardige oplossing komt voor de klimaatcrisis is nihil. Dus wat na Parijs? Hoe kunnen we het vuur brandend houden?

Een actietraining sterkt mensen door het geven van inzichten in het opzetten van acties, het inpassen van die acties in een bredere campagnestrategie of specifieke domeinen als communicatie, de-escalatie of creatief activisme. Maar wat soms nog een grotere uitdaging is, dat is het vuur brandende te houden eens je een tijdje als activist bezig bent. Daarom is het goed, zowel voor ervaren als nieuwe activisten, even stil te staan bij waar we de motivatie vandaan halen en uit welke bronnen we energie putten.

Er werden tijdens de training heel wat intrinsieke motivaties gedeeld als antwoord op de vraag “waarom voer jij actie?” Een greep uit de diversiteit van antwoorden die bij de groep aan bod kwam:

• Uit noodzaak

• Uit verontwaardiging

• Uit angst voor de toekomst (als niets gebeurt)

• Omwille van de kinderen die na ons komen

• Om niet steeds te moeten wachten op het beleid

• Om de publieke opinie te beïnvloeden

• Om bondgenoten te vinden

• Omdat het tof is

Intrinsieke motivatie kan dus met heel wat zaken te maken hebben. Er is de verontwaardiging om wat fout loopt in de wereld. Maar ook de energie die je voelt door het samen opzetten van een actie met een groep geestesgenoten. Of het warme gevoel als je niet langer de schouders ophaalt maar beslist: ja, ik doe er wat aan! Elk van die motivaties is als het ware brandstof voor activisten. Maar is het ook duurzame brandstof? Is het hernieuwbare energie? Kunnen we een gesloten kringloop maken waarbij we de eigen (en elkaars) batterijen opnieuw opladen? Het gaat er niet om een onderscheid te maken tussen 'goede' en 'slechte' motivaties, maar wel op zoek te gaan naar een diversiteit aan krachtbronnen die ons zuurstof geven, ook in periodes van tegenslag.

Een groot deel van de milieubeweging maakte in aanloop van de klimaattop in Kopenhagen de fout om heel wat jonge mensen op te peppen voor actie zonder realistisch of duurzaam perspectief. Toen de klimaattop een klimaatflop bleek was een deel van die jongeren dan ook sterk gedesillusioneerd. Voor sommigen biedt opgeven of cynisme een pijnlijke uitweg. Andere zetten tegen beter weten in door, enkel om enige tijd later kwaadschiks uit te vallen met een burn-out.

“Wees de verandering die je in de wereld zien wil,” zou Gandhi gezegd hebben. En dat idee, met name het voorafspiegelen van de verandering die je in de wereld zien wil in je eigen handelen en organisaties, is ook een cruciale bouwsteen van heel wat van de nieuwste sociale bewegingen. Velen beseffen vandaag dat klimaatrechtvaardigheid enkel te realiseren is als we de manier waarop ons economisch systeem functioneert fundamenteel veranderen. Die radicale transitie naar duurzame energie in handen van de gemeenschap die op macroniveau nodig is, moeten we ook proberen vertalen in een transitie op kleine schaal. Met name in de manier waarop we zelf aan activisme doen en met onszelf en elkaar om gaan.

Er bestaat geen zaligmakend antwoord op de vraag hoe en waar we 'duurzame energie' kunnen bijtanken voor een leven lang activisme. Maar eigen ervaring en verhalen uit succesvolle bewegingen uit heden en verleden bieden wel enkele perspectieven. Hieronder vijf aandachtspunten die je kunnen helpen bij jouw transitie naar duurzame innerlijke energie!

(foto actietraining Climate Express)

1. Tijd maken voor visie ontwikkeling

De Amerikaanse burgerrechtenbeweging had Martin Luther King zijn droom nodig, net zo goed als de vroege arbeidersbeweging achterban wierf met de aantrekkelijke boodschap dat acht uur werken moest volstaan. (Nee, dat is niet altijd een evidentie geweest!) Maak je in de groepen waar je actief bent voldoende tijd om visie te ontwikkelen en die collectief te delen en verdiepen? Waar wil je naar toe? Wat is vandaag nog onmogelijk dat je morgen minimaal denkbaar wil maken?

2. Overwinningen herkennen en benoemen.

Wanneer heb je het laatst een succes met je groep gevierd? Het is niet omdat je de klasseloze samenleving nog niet hebt bereikt, dat je niet tevreden mag zijn met een afgedwongen loonsverhoging. En het is ook niet omdat er in het Westen nog veel teveel vlees wordt geconsumeerd dat we niet mogen blij zijn dat we op heel wat plekken donderdag standaard met de vegetarische optie worden geconfronteerd. Uiteraard, om succes te vieren, moet je het eerst (h)erkennen. Rebecca Solnit schrijft in 'Hope in the Dark' dat onze overwinningen soms moeilijk te herkennen zijn omdat ze vaak bestaan uit dingen die 'niet gebeurd zijn' in plaats van zaken die wel gebeurd zijn. Een boom die niet gekapt is, een diersoort die niet uitgestorven is, een collega die niet ontslaan is, een ter dood veroordeelde die niet werd terechtgesteld. Wat we vermijden door verzet is even goed een overwinning als wat we bereiken door het creëren van alternatieven. Benoem overwinningen en vier ze samen. Je hebt het verdiend!

3. Actievoeren is plezant! (Of zou het moeten zijn)

Kijk jij uit naar een actiedag van je organisatie? Een actie opzetten is vaak ook gewoon leuk. Of dat zou het toch moeten zijn. Saul Alinsky schreef in zijn 'Rules for Radicals' dat een goede tactiek een tactiek is die geapprecieerd wordt door de mensen die hem uitvoeren. Acties mogen niet enkel energie kosten, ze moeten ook energie geven. Zeker als je lange tijd rond een thema werkt, mag je niet vergeten dat de 'fun-factor' van groot belang is. Net zo goed als het werk op een plezante job maar half zo zwaar weegt, zo gaat het ook met activisme. Je kan een boodschap ook verpakken op een manier die voor jou aangenaam is.

4. Pauzes inlassen en zelfzorg

Het leven is meer dan activisme. Ik herhaal: JIJ bent meer dan een activist. Het mag evident lijken, maar voor jarenlange activisten is het dat soms niet langer. Want eens je jouw ogen hebt geopend voor het vele onrecht in de wereld en verontwaardiging toelaat, dan open je een beetje de doos van Pandora. Er is zoveel om kwaad over te zijn, dat je wel elke dag een actie kan opzetten. Of toch voor even. Want het is niet omdat jij het relatief goed hebt, dat je zelf ook geen noden zou hebben. We zijn er nog lang niet, dus stap af en toe eens uit die 'rat race' waar we ons ook als activist soms in klem rijden. De Afro-Amerikaanse dichteres en activiste Audre Lorde zei dat zelfzorg niets te maken heeft met zelfingenomenheid, maar alles met zelfbehoud. En dat is een daad van politieke strijd, voegde ze er terecht aan toe. In een wereld waar we constant worstelen met verwachtingen die anderen ons opleggen, een zeer heilzaam idee! Zelfontwikkeling en ontspanning zijn even belangrijke bezigheden voor revolutionairen als gaan ageren op straat. Er is een tijd voor het een, er is een tijd voor het ander. Voel je vrij om die tijd te nemen en respecteer het als anderen uit je organisatie die nodig hebben.

5. Netwerken voor steun en solidariteit ontwikkelen

Als een beweging die het systeem drastisch wil veranderen echt succes begint te krijgen, dan volgt op een zeker ogenblik sowieso repressie. Die repressie heeft niet alleen gevolgen voor organisaties of de beweging in haar geheel, maar zeker ook voor betrokken individuen. Ook in minder extreme gevallen geldt dat ervaringen binnen en buiten de wereld van het activisme hun tol eisen. Hoe zorgen we ervoor dat we ook in die context inclusief blijven werken? Dat we zelf geen cultuur van het recht van de sterkste cultiveren? Naast zelfzorg is ook zorg voor elkaar cruciaal willen we duurzame bewegingen uitbouwen. Bekijk samen hoe je concreet vorm kan geven aan solidariteit en elkaars werk kan versterken. Een activist met een ondersteunende omgeving is er minstens vijf waard!

Bovenstaande ideeën bieden hopelijk een aanknopingspunt om in je eigen leven (of in jouw organisatie) stil te staan bij strategieën om duurzaam activisme mogelijk te maken. Zie je zelf nog andere wegen die leiden naar meer duurzaam activisme, dan horen we dat graag!

De actietraining waarnaar wordt verwezen, werd georganiseerd door Climate Express en Vredesactie. Naast zijn engagement bij LABO vzw is Jeroen ook reeds jaren actief in de trainersgroep van die laatste organisatie. Hier kan je jou nog steeds inschrijven voor een van de volgende trainingen in aanloop naar de klimaattop. Momenteel bereiden we vanuit LABO vzw een internationale uitwisseling voor rond duurzaam activisme, met onder andere Ecodharma uit Spanje en Seeds for Change uit Engeland.

Leestips:
Solnit, R. (2005) Hope in the Dark: Untold histories, wild possibilities.

Rebecca Solnit schetst in dit boek een verhaal van hoop dat al heel wat langdurige activisten nieuwe adem gaf. Net als je dacht het op te geven omdat het toch geen zin meer had, illustreert Rebecca Solnit hoe je misschien ongemerkt toch die grote verandering enkele bescheiden maar betekenisvolle stappen dichterbij hebt gebracht.

Shields, K. (1993) In the Tiger's mouth: An Empowerment Guide for Social Action

Een zeer handig boek voor al wie een beter inzicht wil krijgen in duurzaam activisme en de oorzaken van burn-out bij activisten. Met handige oefeningen die individueel of in groep gebruikt kunnen worden.