You are here:

Welk burgerschap willen we bijbrengen?

Een opiniebijdrage van sociaal laborant Jeroen waarin hij reflecteert over de nood tot meer burgerschap die door meerdere politici en opiniemakers werd onderschreven. Met het nieuwe schooljaar voor de deur pleit hij voor een geëngageerde invulling van burgerschapsvorming, ook en zeker in het onderwijs.

Welk burgerschap willen we bijbrengen?

De voorbije week hoorden we verschillende politici pleiten voor meer burgerschap. Minister van Onderwijs Hilde Crevits liet weten dat burgerschap ook in de eindtermen opgenomen wordt. De centrale vraag is echter welk burgerschap we willen stimuleren. Dat is een inhoudelijke maar ook een politieke keuze omdat er niet zoiets is als een neutrale manier om naar burgerschap te kijken.

Een mainstream discours over actief burgerschap zien we vaak ingevuld als beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt of om de zoveel jaren je stem uitbrengen. Vandaag beklemtonen opiniemakers vooral het onderschrijven van ‘onze’ waarden en het respecteren van grenzen en plichten die verbonden zijn aan je lidmaatschap van deze samenleving. Dat is twee keer een instrumentele benadering van burger zijn. Dit burgerschap wordt zo een systeembevestigend gegeven, waarbij we de mogelijkheid verspelen om burgers de samenleving te laten bevragen en veranderen.

Onderwijs speelt uiteraard een belangrijke rol bij de ontwikkeling van een nieuwe generatie burgers. Dat wil niet zeggen dat burgerschapsvorming gereduceerd moet worden tot een passieve overdracht van een set gevestigde waarden. Cruciaal is de opdracht die leerkrachten meekrijgen. Worden ze gestimuleerd om jongeren zodanig te boetseren dat ze probleemloos passen binnen de samenleving zoals ze is, of is er plaats voor een emanciperende benadering?

In die laatste dagen we jongeren uit maatschappelijke problemen te analyseren, bediscussiëren en over te gaan tot sociale actie. Dit impliceert ook dat maatschappelijke waarden mogen in vraag gesteld worden en niet voor eeuwig gebetonneerd zijn.

Foto Training Kritisch Burgerschap VersterkenBinnen mijn eigen vormingswerk stimuleer ik jongeren om in de geest van Freire’s kritische pedagogie de wereld te leren lezen. Daarbij verkennen we verschillende perspectieven in actuele debatten over alles van boerkini’s tot een nieuw klimaatbeleid.  Wie neemt welke beslissing? Waarom? In wiens belang? Wie draagt welke gevolgen? Kritisch burgerschap begint bij het stellen van vragen, niet het geven van antwoorden.

Het is een proces van politieke alfabetisering waarbij ik telkens vol verwondering vaststel hoe jongeren groeien. Stap voor stap evolueren ze van twijfel over verontwaardiging naar hoop en van persoonlijke onmacht naar gedeelde kracht. Intussen ontdekken ze zelf antwoorden en nemen ze een eigen standpunt in. Het is een sterke oefening in democratie voor al wie erbij betrokken is.

Inzetten op dit soort geëngageerd burgerschap is kiezen voor een toekomst van hoop. Historisch hebben burgerbewegingen in de marge van het politieke machtsbestel immers belangrijke sociale vooruitgang geboekt, ondanks tegenkanting vanuit het systeem.

Het waren vrouwen die wereldwijd buiten het parlement streden om erkenning als volwaardige burgers. In de VS heeft de burgerrechtenbeweging er vele jaren over gedaan om de zwarte bevolking niet langer als tweederangsburgers te laten behandelen. Er was op grote schaal sociale actie en burgerlijke ongehoorzaamheid nodig tegen de gevestigde orde.

In beide gevallen betekende actief burgerschap niet het ondertekenen van verklaringen waarin ze instemden met de toen wettelijke ongelijkheid. Ingaan tegen de gevestigde orde getuigde van een meer krachtdadig burgerschap dan eender welk ‘inburgeren’ in een bestaand waardensysteem ooit kan opbrengen.

Mogen we ook vandaag dergelijk engagement als noodzakelijk burgerschap beschouwen? Indien wel, dan moet de kritische reflectie die hieraan vooraf gaat ook in het onderwijs gestimuleerd worden.

Meer en meer jongeren zien zich geconfronteerd met een generatie politici die niet in staat blijken om de grote en vaak grensoverschrijdende uitdagingen van deze tijd op een rechtvaardige manier aan te pakken. Klimaatverandering, vluchtelingenstromen, corruptie, groeiende ongelijkheid… Georganiseerde burgers kunnen een tegengewicht vormen voor het politieke gebrek aan daadkracht.

Dit kritisch burgerschap omvat veel meer dan het vervullen van je burgerplichten en onderschrijven van een set waarden. Het gaat om een actief deelnemen aan een dagelijkse strijd voor de samenleving van morgen. Daarbij staren burgers zich niet enkel blind op het behouden van wat is, maar bouwen ze actief mee aan wegen naar wat zou kunnen zijn. 

apr 20