In deze verklarende woordenlijst, duiden we woorden en begrippen die belangrijk zijn binnen ons werk. Ze maken jou mee wegwijs in de wijze wereld van ons sociaal laboratorium. Wil je bijvoorbeeld weten wat de rol van de joker is binnen het theater van de onderdrukten? Hoorde je iets waaien over een Chinese crisis? Geen paniek, hier vind je het antwoord!
Chinese Crisis
In het Chinees zijn er twee symbolen voor crisis, waarbij het ene 'gevaar' betekent en het andere 'kans' of 'opportuniteit'. Boal omschrijft de Chinese crisis als het moment waarop het voor de protagonist (hoofdrolspeler, in TO vaak in de zin van 'onderdrukte') twee kanten kan uit gaan. Ofwel loopt het helemaal fout af, wat in een forumtheatervoorstel meestal het geval is. Ofwel buigt hij/zij de crisissituatie om in zijn of haar voordeel. Interventies van 'doe-schouwers' uit het publiek zijn net hierop gericht: het zoeken naar andere mogelijkheden waardoor de negatieve afloop uit het oorspronkelijke stuk vermeden wordt.
Codificatie
Commons
De 'commons' is een begrip dat duidt op het gemeenschappelijk toebehoren van een zeker goed aan de gemeenschap. De 'commons' botst in die zin enerzijds met het idee van privaat bezit, maar anderzijds ook met het bezitten van goederen door de staat. De laatste jaren won het idee van commons opnieuw aan populariteit, zeker sinds de andersglobaliseringsbeweging vorm gaf aan het idee van 'reclaiming the commons' om opnieuw gemeenschapsgoed te bevrijden van geldgewin van grote bedrijven. Klassieke voorbeelden van 'commons' zijn water en de atmosfeer. Die worden als te kostbaar en essentieel beschouwd om over te laten aan het doen en laten van een individu.
Conscientização (Portugees)
Deze term van Paulo Freire duidt op het proces waarin zich een dieper bewustzijn van de wereld ontwikkeld. Een kritische pedagogie / 'popular education' is er op gericht om leerlingen een kritisch bewustzijn bij te brengen, waarbij ze gestimuleerd worden om lesmateriaal zelf in vraag te stellen en niet zomaar voor waar aan te nemen. Je absorbeert kennis niet als een spons, maar gaat er zelf mee aan de slag waardoor er nieuwe kennis ontstaat die meer nut heeft voor jouw realiteit. Zoals Freire zei: het gaat er niet alleen om het woord te kunnen lezen, maar je moet even goed in staat zijn de wereld te lezen.
Consensus
Binnen de context van onze werking streven we naar het gebruik van consensus bij het nemen van beslissingen. Consensus besluitvorming wijkt af van meer verspreide vormen van besluitvorming in die zin dat de doelstelling niet is om een meerderheid te overtuigen, maar wel om de hele groep zo ver te krijgen dat ze zich achter één voorstel sharen.
Directe Actie
Wie kiest voor directe actie, kiest ervoor om niet langer aan de zijlijn te staan. Via directe actie pak je problemen zelf aan of creëer je zelf oplossingen zonder op andere te wachten. Voorbeelden van directe actie zijn: het beplanten van een stuk braakliggende grond, het kraken van leegstaande panden, , etc. Directe actie is sterk gelinkt met het begrip prefiguratieve politiek.
Ecopedagogie
Ecopedagogie is een recente stroming die ontstond in de schoot van de bredere kritische pedagogie.
Facilitator
Het woord gaat terug naar het Latijnse 'facilis' wat makkelijk betekent. Een facilitator is dus letterlijk iemand die een proces 'makkelijker' moet maken. Concreet gebruiken we de term in twee contexten. Een facilitator is ofwel iemand die in een vergadering de rol op zich neemt om het proces in goede banen te leiden, te zien dat iedereen aan bod komt en dat de overeengekomen agenda wordt nageleefd. Binnen workshops is de facilitator de groepsbegeleider die het leerproces makkelijker moet maken door de introductie van de juiste werkvormen. Een facilitator verschilt van de klassieke leerkracht, omdat hij/zij het niet als voornaamste taak ziet om kennis over te dragen, maar wel om het kritisch denkproces van de leerlingen – individueel en in groep – te stimuleren.
Forumtheater is misschien wel de meeste bekende werkvorm van Augusto Boal. Een forumstuk vertelt het verhaal van een protagonist (de hoofdrolspeler, 'onderdrukte') die probeert wat aan zijn levensomstandigheden te veranderen. Hij botst hierbij op een tegenstrever (de antagonist) die dit verhinderd. Na een moment van crisis (zie ook: Chinese crisis) eindigt het stuk met het slechtst mogelijke scenario voor onze protagonist. Maar dan begint het pas! Een forumstuk stelt immers een vraag aan het publiek. Dat publiek bestaat in Boal's filosofie niet uit louter toeschouwers (spectators), maar uit doe-schouwers (spect-actors). De joker (zie ook: joker) nodigt het publiek uit om een esthetische dialoog aan te gaan over mogelijke alternatieven. Deze dialoog gebeurt echter in eerste instantie niet verbaal, maar door te interveniëren op de scène! Forumtheater is wereldwijd een van de meest verspreide vormen van particpatief theater. Goed forumtheater is, zoals Boal het omschreef, een oefening voor de werkelijheid. Hier lees je meer over de verschillende werkvormen die Augusto Boal ontwikkelde.
Hegemonie
Gramsci ontwikkelde het concept culturele hegemonie tijdens zijn periode in de gevangenis. Het is een analytisch concept om te kijken hoe machtsgroepen ook moreel en intellectueel de bovenhand halen door hun culturele waarden als norm te laten aanvaarden, zelfs tegen de rechtstreekse belangen van grote delen van de samenleving in. Er zal altijd een strijd zijn tussen de hegemonische kijk op de wereld, die gevormd wordt door de dominante klasse en een tegenhegemonische interpretatie, die Gramsci toeschreef aan de (bewuste) arbeidersklasse. Het uitwerken van een tegenhegemonisch perspectief moet anno 2014 natuurlijk verder gaan dan Gramsci's arbeidersklasse van de jaren '30 van vorige eeuw. Ook vandaag wordt onze manier van denken en kijken in sterke mate beïnvloed door de hegemonische manier van kijken, die door de media wordt versterkt. Hegemonische processen hebben een belangrijke invloed op hoe een meerderheid aan individuen de wereld ziet, zichzelf ziet en hoe ze kijkt naar mogelijke alternatieven. In het kader van kritische pedagogie, gemeenschapsvorming en bewegingsopbouw, vinden we het belangrijk via dialoog het hegemonische denken te analyseren. Onze taak (als LABO vzw) bestaat er onder meer in om het aanvaarden van de dingen zoals ze zijn 'omdat ze nu eenmaal zo zijn' in vraag te stellen.
Horizontalisme
Horizontalisme staat voor een visie dat politieke beslissingsorganen op een basisdemocratische manier moeten georganiseerd worden, in plaats van op een hiërarchische manier. De met veel niveau's waar macht van onder naar boven wordt gedelegeerd en beslissingen van bovenaf worden opgelegd.
Intervisie
Het verschil tussen intervisie en vorming is dat je bij een intervisie – vaak met een vaste groep mensen – op basis van een of meerdere concrete voorvallen probeert tot oplossingen of betere alternatieven voor de toekomst te komen. Deelnemers zijn doorgaans een homogene groep, meestal van professionals die met gelijkaardige problemen worden geconfronteerd.
De 'joker' (of 'curinga') is het woord dat Augusto Boal gebruikt voor de persoon die in het Theater van de Onderdrukten de rol van facilitator (groepsbegeleider) op zich neemt. Boal voegt er echter aan toe dat de rol van joker even goed die van een 'difficultator' moet zijn, m.a.w. iemand die deelnemers uitdaagt, niet de makkelijkste weg volgt. Tijdens voorstellingen is de joker een brug tussen publiek en acteurs die de kritische, esthetische dialoog in goede banen leidt.
Prefiguratieve Politiek
Geloof je dat het doel altijd de middelen heiligt? Dan zal je weinig voelen voor een praktijk van prefiguratieve politiek. De revolutionaire syndicalisten van de Industrial Workers of the World (IWW) hadden als leus: 'creating a new world in the shell of the old' (een nieuwe wereld creëren in de schulp van de oude), of nog: nu reeds jouw nieuwe waarden uitdragen in de manier waarop je jezelf organiseert. Bewegingen die hun visie op de wereld van morgen vandaag reeds voorafspiegelen in hun manier van werken vandaag, die werken prefiguratief. Een voorbeeld is kiezen voor een horizontale structuur zonder 'baas' binnen de eigen organisatie als je gelooft in een niet-hiërarchische samenleving. Prefiguratieve politiek is een essentiële component van de strijd van veel organisaties die voortkwamen uit de andersglobaliseringsbeweging en voor de meeste anarchistische groepen.
Photovoice
Photovoice is een van de codificaties die we gebruiken om leefwereldgericht met een groep aan de slag te gaan. Bij een photovoice project gaat een groep de eigen leefwereld via foto's in beeld brengen. Die foto's worden nadien gebruikt om
Praxis
Kritisch bewustzijn is noodzakelijk maar onvoldoende voor sociale transformatie, even belangrijk is het omzetten hiervan in praxis. Praxis staat voor het samengaan van actie en reflectie.
Deze woordenlijst wordt binnenkort uitgebreid!