[av_textblock size=” font_color=” color=” av-desktop-hide=” av-medium-hide=” av-small-hide=” av-mini-hide=” av-medium-font-size=” av-small-font-size=” av-mini-font-size=”]
Vijf tips voor ongehoorzame burgers
Burgerlijke ongehoorzaamheid is terug van nooit helemaal weggeweest. Elk jaar nemen meer activisten deel aan Ende Gelaende, waarbij vervuilende steekoolmijnen worden stilgelegd. Jong en oud bouwen samen barricades om La ZAD (Zone à Défendre) te verdedigen tegen ontruimingen met veel politiegeweld. Ouders zetten straten rond scholen af voor auto’s om propere lucht te eisen. Het zijn maar enkele voorbeelden van recente acties die voorbij de grens van de wet gaan. De voorbije maand herdachten we ook de moord op Martin Luther King jr. exact 50 jaar geleden. Over de man en zijn boodschap is – ook de voorbije maand weer – veel geschreven, maar zijn radicale erfenis van geweldloos verzet blijft daarbij vaak in de schaduw. Om die erfenis te eren en tegemoet te komen aan de onveranderde drang van burgers naar meer recepten in de strijd voor sociale verandering, delen we vijf tips voor wie met burgerlijke ongehoorzaamheid een dijk wil bouwen tegen onrecht.
(Kom je hier via de versie van dit artikel op de website van De Wereld Morgen en wil je meteen door naar naar de kijk- en leestips, scroll dan gewoon naar het einde van de pagina!)
Vooraf: een radicale traditie van de burgerrechtenbeweging tot Ende Gelaende en verder
Burgerlijke ongehoorzaamheid is geen nieuw concept. En het is ook niet Martin Luther King jr. die ermee gestart is, al is hij zeker een van de bekendste ambassadeurs. Het concept is terug te brengen tot de Amerikaanse auteur Thoreau die een werk schreef ‘On the Duty to Civil Disobedience’. De praktijk is echter ouder dan het concept en er zijn veel inspirerende voorbeelden buiten het Westen te vinden, zoals in de Egyptische strijd tegen het Britse imperialisme in 1919. Veel gekender is natuurlijk de strijd van Gandhi in India en enkele decennia later die van Martin Luther King in de VS.
King zei het volgende over burgerlijke ongehoorzaamheid: “Men heeft een morele plicht om onrechtvaardige weten niet te gehoorzamen.” De burgerrechtenbeweging bracht deze filosofie ook in de praktijk. Het gekendste voorbeeld is wellicht hoe Rosa Parks weigerde op te staan om haar plaats op de bus af te staan aan een witte passagier, wat ze wettelijk verplicht was. Maar dat was slechts het tipje van de ijsberg. Er volgden grootschalige campagnes, waar vooral jonge studenten en organisaties als de Student Non-Violent Coordinating Committee (SNCC) het voortouw namen om voorzieningen te desegregeren (dit wil zeggen: toegankelijk te maken voor witte en zwarte mensen, zonder onderscheid). Keer op keer werd racistische wetgeving gebroken, keer op keer greep de politie in. Maar ze bleven terugkomen en hielden vast aan hun principes van geweldloosheid, net zo lang tot het toenemende racistische geweld dat op hen werd uitgeoefend de eensgezindheid ondermijnde.
Recenter en dichter bij huis is Ende Gelaende een van de mooiste voorbeeld van grootschalige burgerlijke ongehoorzaamheid. Jaar na jaar trekken de organisatoren meer activisten aan van over heel Europa om te doen wat de overheid nalaat: de meest vervuilende steenkoolindustrie stokken in de wielen steken. Op die manier wordt het bewustzijn over de grondoorzaken van klimaatverandering aangewakkerd én de druk opgevoerd om er effectief iets aan te doen.
Vijf tips voor slimme, ongehoorzame burgers
- Stem je tactiek af op je strategie en plan zorgvuldig
“Tactiek zonder strategie, dat is het geluid voor de nederlaag” vertrouwde Sun Tzu ons toe in zijn “The Art of War”. Maar vergis je niet, dit geldt even goed voor wie geweldloos ten strijde trekt. Er zijn veel goede redenen om te kiezen voor burgerlijke ongehoorzaamheid. Tegen de schenen schoppen om tegen de schenen te schoppen is er géén van. Stel je steeds de vraag wat je wil bereiken en hoe een actie in dat lange termijnplan past. Wil je vooral sensibiliseren, wil je iets tegenhouden of net een alternatief creëren?
In elk van deze gevallen kan burgerlijke ongehoorzaamheid een rol spelen. Maar ook binnen burgerlijke ongehoorzaamheid heb je nog een brede waaier aan actievormen. Wil je gaan voor een blokkade, een bezetting, non-coöperatie? Overweeg de voor- en nadelen van actievormen en of ze een match vormen met je doelstellingen, ‘target’ (wie je met de actie viseert) en capaciteit (de draagkracht in middelen en mensen). Besef ook dat verandering meestal niet het resultaat is van eenmalige acties, maar van langzaam opbouwwerk in doordachte campagnes. Een slecht gekozen actievorm of een actie op het verkeerde moment kan heel wat werk ongedaan maken.
Ben je zeker dat dit de actievorm is die je nodig hebt? Dan ben je klaar om verder te gaan. Maar ga niet te snel en maak de tijd om alles grondig door te nemen. Een goede voorbereiding is cruciaal voor elke actie, maar nog meer als je overweegt de wet te breken. Goede afspraken zijn dan heel belangrijk om pijnlijke misverstanden, conflicten of schade achteraf te vermijden. Heb je voor je actie al een actieconsensus besproken waaraan deelnemers geacht worden zich te houden? Vaak gaat het over afspraken over het zich al dan niet identificeren en de definitie van geweldloosheid.
- Ken je rechten en wees je bewust van de risico’s
Dit zijn eigenlijk twee tips voor de prijs van één. We gaan er niet onnozel over doen: wie kiest voor burgerlijke ongehoorzaamheid, breekt bewust en openlijk de wet en stelt zich dus ook open voor vervolging. Dat wil echter niet zeggen dat je geen rechten meer hebt. Een goed voorbereide activist kent de relevante wetgeving en organiseert zich zo dat je jouw rechten maximaal kan gebruiken. Win eventueel juridisch advies in voor je actie bij een sympathiserende jurist.
De wet breken kan ernstige gevolgen hebben. Van harde reacties door politiediensten (of veiligheidsmensen) tijdens een actie over lange gerechtelijke processen. Repressie kent vele gezichten. Risico’s zijn bovendien niet gelijk verdeeld. Als er mensen van kleur mee doen, dan moet je rekening houden met een versterkte reactie door racisme. En ook mensen zonder papieren lopen grotere risico’s. Is iedereen al gebriefd over de risico’s die voor hen van toepassing zijn?
Wil je zoveel mogelijk mensen de kans geven om de actie te ondersteunen, zorg dan dat er verschillende manieren zijn waarop men kan aansluiten met respect voor de eigen grenzen. Soms wordt een grote actie van burgerlijke ongehoorzaamheid aangevuld met een aangevraagde demonstratie waar wie dat wil met minder risico kan protesteren. Of geef een optie om te ondersteunen in kookteams, onthaal, perswerking,…
- Bereid je voor: volg of organiseer een training
Training, training, training. En nog eens training! Het belang ervan kan niet genoeg benadrukt worden. Een goed voorbereide activist is vaak een hele politie-eenheid waard. Of toch zoiets. Training in actietechnieken en de principes van burgerlijke ongehoorzaamheid is geen nieuw gegeven. In de Amerikaanse burgerrechtenbeweging speelde training een belangrijke rol om deelnemers fysiek en mentaal voor te bereiden op acties met een grote kans op escalatie en repressie.
Dichter bij huis zijn er verschillende organisaties met expertise om jullie verder te helpen. Bij LABO vzw helpen we kritische burgers graag op pad naar sociale actie en ook Vredesactie, bekend van o.a. de bomspotting acties (een mooi voorbeeld van burgerlijke ongehoorzaamheid!), heeft een trainersgroep die ook steeds klaar staat met advies. In Nederland is er een groep als Stroomversnellers en in Frankrijk vind je Diffraction.
Is er niet meteen een training in je buurt gepland en slaag je er niet tijdig in om er zelf eentje te organiseren, dan kan je ook je voordeel doen door je planning door te lichten en bij te sturen aan de hand van een actiehandleiding, opgesteld door ervaren rotten in het vak. Reeds in 1964 werd met “A Manual for Direct Action” een uitgebreide handleiding voor burgeractivisten geschreven. In de jaren die daarop volgen verschijnen er steeds meer publicaties die voortbouwen op lang verworven inzichten, maar ook nieuw gewonnen ervaringen verwerken en aanpassen aan tijd en context. Op onze website verzamelen we op deze pagina voor jullie een mooi aantal vrij te gebruiken handleidingen.
- Bepaal zelf een duidelijke communicatielijn
Toffler schreef: “Wie geen eigen strategie heeft, wordt deel van de strategie van een ander.” Dat geldt zeker ook voor wie aan burgerlijke ongehoorzaamheid doet en niet in het minst wat betreft communicatie. Acties van burgerlijke ongehoorzaamheid hebben als doel een (meestal) wettelijke maar onrechtvaardige toestand aan te klagen. Het spreekt voor zich dat overheden of andere instituties die met zo’n actie geconfronteerd worden zich meestal in hun hemd gezet voelen.
Niet zelden zal men er alles aan doen om de activisten en groepen achter de actie af te schilderen als criminelen of zelfs terroristen. Herinner je jou de actie in Wetteren van de Field Liberation Movement nog? Ongeacht je mening over de vorm van de actie, kan je als kritische burger moeilijk anders dan de wenkbrauwen fronsen als je de krantenkoppen van de dagen na die actie terugleest. In een poging om de actie te framen werden grote woorden niet geschuwd: men had het over een oorlog, eco-terrorisme, vandalisme, een aanval op de wetenschap… Dat de actie een noodzakelijk maatschappelijk debat nieuw leven inblies, dat ging pas later dagen.
Je kan wat anderen zeggen of schrijven over jouw actie uiteraard niet controleren. Maar je kan wel een eigen duidelijke communicatiestrategie uitstippelen en bepalen wat je zelf in woord en beeld brengt. Kan je het doel van je actie samenvatten in twee zinnen? Kan je duidelijk verwoorden waarom burgerlijke ongehoorzaamheid in deze context noodzakelijk is? Heb je drie kernboodschappen klaar voor als er pers is? Ben je er zeker van dat de communicatie afspraken door de hele groep gekend en gedragen zijn? Dan ben je klaar voor de volgende stap!
- Organiseer een solidariteitsnetwerk
Wat als het ondanks alle voorbereiding toch fout loopt? Of wat als de actie net een groot succes wordt en er daardoor veel repressie is? Repressie kan zeer nefaste gevolgen hebben voor bewegingen en de individuen die ermee geconfronteerd worden. Hoewel vervolging nooit aangenaam is, kan een goed uitgebouwd solidariteitsnetwerk op veel manieren verlichting brengen. Een goed netwerk kan inspringen in de omkadering van een campagne als anderen zich noodgedwongen concentreren op het recht blijven in de storm.
Door het inzamelen van fondsen, morele ondersteuning tijdens procesdagen, het creëren van publiciteit en permanent netwerken met iedereen van bondgenoten tot pers, maakt een solidariteitsnetwerk niet zelden het verschil tussen een beweging die opbrandt of een beweging die net doorzet en bij de volgende veldslag misschien ook effectief wint.
Na de tips nog een gulden regel
En dan als uitsmijter nog een vuistregel die misschien wel belangrijker is dan alle bovenstaande tips samen: bewaak je eigen grenzen en respecteer die van andere. Succesvolle bewegingen laten mensen toe om op hun eigen tempo en naar eigen vermogen bij te dragen aan sociale verandering. Ook als je hebt besloten dat burgerlijke ongehoorzaamheid en directe actie wél iets voor jou zijn, is het oké om daar geleidelijk in te groeien. Iedereen heeft andere grenzen en afhankelijk van de context kan je ook botsen op eigen grenzen die je vooraf niet had ingeschat. Draag zorg voor elkaar, want sociale verandering gaat niet om een snelle sprint, maar wel om een volgehouden marathon. Met de nodige ruimte en ondersteuning helpen we elkaar om wanneer nodig samen gevaarlijk ongehoorzaam te zijn!
P.S.: Wil je jouw verontwaardiging na het lezen van dit artikel ook omzetten in actie? Maar lijkt het allemaal nog wat groot en eng? Misschien is aansluiten bij een grotere, goed georganiseerde actie een ideale tussenstap voor je zelf wat organiseert. Misschien is de Code Rood actie komende zomer in Nederland wel een fijne eerste stap?
Extra: enkele lees- en kijktips voor ongehoorzame burgers
(*) Beautiful Trouble: A Toolbox for Revolution (BOEK)
Een zeer fijn boek dat een waaier aan boeiende actievormen én ondersteunende theorie aanbiedt voor wie creatief aan de slag wil met burgerlijke ongehoorzaamheid.
(*) 198 Methods of Non-Violent Action (Gene Sharp) (BOEK)
Een iets oudere publicatie, maar deze oplijsting van actievormen blijft inspireren!
(*) Handbook for Non-Violent Campaigns (BOEK)
Een uitgave van de War Resisters International die theorie en handige tools combineert.
(*) A Force More Powerful (DOCU)
Documentaire in drie delen, die o.a. hoofdrolspelers uit de burgerrechtenbeweging aan het woord laat over hun geweldloze ongehoorzaamheidsacties.
[/av_textblock]
[av_social_share title=’Delen’ style=’minimal’ buttons=” admin_preview_bg=”]