Solidariteit in tijden van corona

Historically, pandemics have forced humans to break with the past and imagine their world anew. This one is no different. It is a portal, a gateway between one world and the next. We can choose to walk through it, dragging the carcasses of our prejudice and hatred, our avarice, our data banks and dead ideas, our dead rivers and smoky skies behind us. Or we can walk through lightly, with little luggage, ready to imagine another world. And ready to fight for it.
– Arundhati Roy

De voorbije jaren kwam ons samenlevingsmodel onder druk te staan van een veelheid aan crises die elkaar bovendien lijken te versterken. Van de klimaatcrisis over de zogenaamde vluchtelingencrisis (in realiteit eerder een crisis van de solidariteit) tot een democratische crisis waarbij steeds meer mensen afhaken of zich richten tot extreem-rechtse en autoritaire verhalen omdat ze zich niet gehoord voelen. En dan hebben we het nog niet over de structurele problemen in de huisvesting, de zorg en door een economie die te veel mensen nog steeds als vervangbaar of zelfs onnodig wegzet. Alsof dat allemaal nog niet genoeg was, krijgen we nu met corona/COVID-19 een pandemie te verwerken. Een virus met een impact en omvang zoals we die tijdens ons leven nooit hebben gezien. De veerkracht van individuele mensen en de samenleving in haar geheel wordt hard op de proef gesteld.

Zoals vaker tijdens een crisis blijkt dat het officiële antwoord, dat van de overheden, in het beste geval ontoereikend is. Sommige van de oplossingen die binnen de logica van het systeem ontstaan versterken echter de negatieve impact van de crisis, in het bijzonder voor de meest kwetsbaren. Toegegeven: het is voor niemand een geschenk om een gezondheidscrisis van deze omvang te moeten beheren en er zijn geen makkelijke oplossingen.

Een combinatie van de retoriek van ‘social distancing’ (terwijl fysieke afstand en sociale nabijheid/solidariteit elkaar niet uitsluiten) en een vaak verwarrende communicatie over “essentiële verplaatsingen” gekoppeld aan zware financiële sancties dreigt broodnodige ondersteuning voor de meest kwetsbaren te ondermijnen. Ook gaat men er al te makkelijk aan voorbij dat niet iedereen “een kot” heeft om in te blijven. Zoals bij elke crisis is ook hier de impact niet gelijk. Ja, anders dan bij een financiële crisis waar sommigen ‘too big to fail’ zijn en anderen de volle prijs betalen, kan hier iedereen ziek worden. Maar niet iedereen heeft dezelfde kans om zich te beschermen of dezelfde toegang – in geval van ziekte – tot kwalitatieve zorg. Toen de Titanic verging hadden mensen met een eerste klasse ticket meer dan twee keer zoveel kans om het te overleven als mensen met een derde klasse ticket. Ook nu lijkt er niet voor iedereen plaats in de reddingsboot. Het officiële antwoord is gekleurd door de privileges en blinde vlekken van zij die de pen vasthouden.

Gelukkig is er een andere kant van het verhaal. Een kant die nog te weinig belicht wordt. En dan gaat het over de onvermoeibare veerkracht waarmee mensen van onderuit weerwerk bieden. Zelfs als ze zelf ook bang zijn. Ook wanneer ze zelf getroffen worden door ziekte of financiële gevolgen van deze crisis. Ondanks dat het water hen soms ook al aan de lippen staat. Het antwoord dat we samen van onderop formuleren op de crisis getuigt van de creativiteit, solidariteit die de overheid lijkt te missen. Bovendien is het meer geworteld in de realiteit van echte mensen die moeten overleven: in hun wijk, in hun woonblok of in hun straat.

Loeren er dan geen gevaren om de hoek bij dit soort solidariteitsinitiatieven? Natuurlijk wel. Soms wordt er meer naast dan met elkaar gewerkt. Er zijn uitdagingen met oog op schaal en draagkracht.

Maar het is de geest van dit soort initiatieven die de nodige zuurstof biedt om sterker uit deze crisis te komen. En om er samen voor te zorgen dat we nadien met meer veerkracht een volgende crisis het hoofd kunnen bieden.

Een overzicht van enkele solidaire initiatieven van onderop

Verspreid solidariteit, geen virus: een reeks facebook groepen die zich heel snel uitrolde in Vlaanderen. In de groepen wordt informatie verspreid over corona en organiseren burgers zich van onderop om solidariteit mogelijk te maken. Zo wordt er samengewerkt om zelf kwalitatieve mondmaskers te maken, worden ‘vraag’ (=noden) en ‘aanbod’ (= mensen met tijd en ruimte om bij te springen) gedeeld… Gezien er meer algemene groepen en regionale of lokale groepen zijn, ga je zelf best eens op facebook op zoek naar de groep die voor jou relevant is.

Gents Solidariteitsfonds voor moeilijke tijden: een fonds dat is opgezet door enkele Gentse organisaties om middelen in te zamelen die ze vervolgens omzetten in hartverwarmende solidariteit, met dank aan vele vrijwilligers. Nu veel initiatieven gesloten zijn, gaan vrijwilligers aan de slag om de meest kwetsbaren te ondersteunen. Je vindt het initiatief hier op facebook.

Zig Zag Solidarity Kitchen: een solidariteitskeuken die sinds oktober 2019 maaltijden klaarmaakt voor vluchtelingen. Ondanks de corona crisis zetten ze door en bieden dagelijks honderden maaltijden aan omdat het nu, zoals ze zelf aangeven, net meer dan ooit nodig is. Hier kan je financieel een duit in het zakje doen!

Paraat In Mijn Straat: een burgerinitiatief in Gent dat solidariteit op straatniveau wil organiseren. Want hoezeer we ons met de huidige maatregelen ook in ons eigen kot terugtrekken, solidariteit kan nooit tot online interactie beperkt blijven. Dit initiatief zoekt ‘straatantennes’: mensen die in hun straat aan de hand van flyers ‘vraag’ en ‘aanbod’ in kaart willen brengen.

Coronavirus – Les Oublié.e.s: een pagina die eerder inzet op het monitoren van de impact van deze gezondheidscrisis op de meest kwetsbaren: daklozen, mensen zonder papieren, gevangenen… Op dit moment een Franstalig initiatief, al wordt er ook info over Vlaanderen verzameld. Momenteel wordt de optie voor een Nederlandstalige versie bekeken.

Dit zijn slechts enkele van een enorme hoeveelheid aan solidaire initiatieven die als paddestoelen uit de grond schieten. Op 2 mei willen we in het kader van onze jaarlijkse Dag van het Kritisch Burgerschap enkele initiatieven aan jullie voorstellen. Kennen jullie er nog die zeker niet mogen ontbreken? Laat het ons via e-mail weten!

Internationaal

Ook internationaal beweegt er van alles. Wie inspiratie zoekt, kan onder andere een kijkje nemen bij de Australische Commons Library. Daar verzamelde men een schat aan informatie onder andere over “corona and community care” maar ook over hoe een progressieve framing van deze crisis eruit ziet. En wie extra inspiratie zoekt over hoe je in lokale gemeenschappen temidden van een acute crisis van onderop solidariteit kan organiseren, die moet zeker eens een kijkje nemen bij Mutual Aid Disaster Relief. Dit netwerk uit de VS heeft sinds de orkaan Katrina onnoemelijk veel ervaring opgedaan in zowel onmiddellijke noden beantwoorden én het versterken van het sociale weefsel binnen kwetsbaar maar tegelijk heel krachtige gemeenschappen. Het Nederlandse collectief Stroomversnellers verzamelde info die je op weg zet om ook in tijden van een pandemie te blijven actie voeren. Tot slot nog even wijzen op de tips van Natasha Adams, die recent nog bij LABO vzw op bezoek was voor een training over ‘organising methodieken’. Ze heeft het over enkele van de uitdagingen die bij solidariteitswerk komen kijken en hoe we dit werk op een meer duurzame manier kunnen invullen.