Als wet onrecht wordt, is verzet een plicht

De voorbije weken ontstond controverse over enkele acties waarbij lezingen door staatssecretaris Theo Francken verstoord of verhinderd werden. Jeroen Robbe beargumenteert waarom het debat over deze acties niet moet gaan over het schenden van de vrijheid van meningsuiting van de staatssecretaris, maar wel over legitiem verzet tegen een inhumaan beleid. Voor kritische burgers, zo stelt hij verder, is de wet niet altijd het hoogste goed. Daarbij mag het naast over de inhoud van een actie, ook al eens over de vorm gaan. Maar dan wel op basis van eerlijke argumenten.

Wat staat er op het spel?

"We weten uit pijnlijke ervaring dat vrijheid nooit vrijwillig gegeven wordt door de onderdrukker, het moet geëist worden door de onderdrukten." (Martin Luther King, brief uit de gevangenis van Birmingham)

Vorige week blokkeerden studenten de toegang tot een auditorium van de VUB waar Theo Francken zijn beleid zou toelichten in een lezing. Deze week wou hij hetzelfde doen aan de universiteit van Gent en opnieuw werd de lezing verstoord. Deze keer kon de staatssecretaris zijn lezing wel aanvatten, maar die werd van tijd tot tijd onderbroken door activisten die recht stonden om op serene wijze brieven voor te lezen met getuigenissen van mensen die vastzitten in gesloten asielcentra. De reacties op dat tegengeluid waren een pak minder sereen dan de houding van de actievoerders zelf.

selectie-2De staatssecretaris zelf en tal van opiniemakers verspreid over het politieke spectrum proberen deze acties weg te zetten als een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting. Maar een niet tegensprekelijk platform bieden voor wat niet louter een mening is, maar een reëel beleid met reële impact op mensenlevens, dat gaat niet meer over vrije meningsuiting. De standpunten van de staatssecretaris worden vertaald naar beleidskeuzes die perspectief geven of ontnemen aan mensen zonder papieren of mensen op de vlucht.

Als we kijken naar de inhoud van dat beleid dan zien we net daar veel voer voor controverse. Het beleid stigmatiseert mensen zonder papieren en bemoeilijkt de zoektocht van vluchtelingen naar een veilig onderkomen. Of het nu gaat over de deportatiewet waarbij de facto een tweederangsburgerschap wordt ingevoerd of de steun voor een onsolidair en dodelijk gesloten grenzenbeleid binnen de Europese Unie, het hele beleid van de staatssecretaris lijkt gebaseerd op een ideologie van 'liever uitsluiten, dan insluiten'.

In die context is weerwerk vanuit sociale bewegingen niet meer dan logisch.  Maar we moeten daarbij vast stellen dat de handelingsruimte voor die bewegingen pijnlijk klein is geworden. Het is maar de vraag of we nu nog in staat zouden zijn om belangrijke historische sociale overwinningen te herhalen, binnen de marges van wat vandaag beschouwd wordt als 'beschaafd en democratisch' vezet. De vraag om een gelijkwaardige behandeling van minderheidsgroepen en sociale rechtvaardigheid was toen immers even goed controversieel. 

Zouden zwarte Amerikanen vandaag stemrecht hebben gehad zonder directe actie?

"We hebben niet één overwinning geboekt op het vlak van burgerrechten zonder vastbesloten, geweldloze druk. Het is een historisch feit dat geprivilegieerde groepen hun privileges zelden vrijwillig zullen opgeven." (MLK, brief uit de gevangenis van Birmingham)

De Amerikaanse burgerrechtenbeweging is een van de mooiste voorbeelden van een gepolitiseerde strijd waarbij een gediscrimineerde minderheid een succesvolle strijd voerde voor de erkenning van hun rechten. Vandaag wordt de legitimiteit van hun zaak door grote delen van links en rechts onderschreven, maar destijds was dat wel anders. Toen ze hun strijd aanvatten was er zeker geen draagvlak bij de witte meerderheid om op hun eis tot volwaardig burgerschap in te gaan.

Verstorende acties hebben altijd deel uitgemaakt van het repertoire van sociale bewegingen. Dergelijke acties zijn steeds controversieel maar hebben ook tot enkele historische kantelmomenten geleid. De meest bewuste inzet van wat vaak omschreven wordt als directe actie gebeurde wellicht toen, tijdens de hoogdagen van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging in de jaren '60 van vorige eeuw. Voor boegbeelden als Martin Luther King en Rosa Parks waren verstorende acties niet alleen legitiem, maar noodzakelijk als breekijzer om een niet gevoerd debat op de agenda te krijgen.

actie-collage-civil-rightsEr zijn hiervan belangrijke historische voorbeelden zoals de weigering van Rosa Parks om haar zitplaats af te staan aan een witte busreiziger, waarbij ze de voorschriften over waar ze als zwarte vrouw kon zitten bewust negeerde omdat die regelgeving inherent racistisch was. Vaak kwam de strijd tegen segregatie in een stroomversnelling wanneer opnieuw gekozen werd voor een directe actie. De jongeren van het SNCC (Student Non-Violent Coordinating Committee) trainden om gedisciplineerd en geweldloos de confrontatie aan te gaan als ze in eetgelegenheden gingen zitten op plaatsen die waren voorbehouden voor witte klanten. Ze werden even genegeerd, nadien bespot en uitgescholden, om uiteindelijk met geweld te worden weggesleurd door kwade witte klanten en ook door politie. Maar ze hielden vol. Ze verstoorden dag na dag, week na week het commerciële leven net zo lang tot hun verzet niet meer te negeren was. Want het zijn niet de eenmalige acties, maar wel een aangehouden en gedisciplineerd verzet die een verschil maken.

Toen de burgerrechtenbeweging zwarte Amerikanen mobiliseerde om zich te registreren als kiezer, botsten ze op regelgeving die hen aan een racistische test onderwierp om hun 'geschiktheid tot stemmen' te testen. Aangezien eenvoudig protest niets uithaalde, werd overgegaan tot de organisatie van enkele historische marsen. Die werden verboden maar vonden toch plaats. De beweging geloofde namelijk dat de inzet belangrijk was dan de wet in dit geval. Een combinatie van doorzettingsvermogen en discipline bij de geweldloze activisten en de brutale reactie van de politie zette een spiraal van gebeurtenissen in gang die mee het draagvlak creëerden voor gewijzigde regelgeving. Het is zeer onzeker of enkel conventionele acties er ooit waren in geslaagd om die burgerrechten af te dwingen. Martin Luther King zelf leek daar alvast niet in te geloven.

Tot op vandaag blijven zwarte activisten in de VS beroep doen op verstorende acties om hun noden op de agenda te zetten. Die acties richten zich trouwens niet enkel op rechtse politici, zoals blijkt uit de acties van Black Lives Matters activisten die zowel een speech van Clinton als een van Bernie Sanders verstoorden om meer aandacht te vragen voor hun strijd.

De context vandaag en in België is uiteraard geen exacte kopie en we kunnen activisten die zich nu opnieuw organiseren ook niet zomaar vergelijken met de moedige actoren in de bewegingen van toen. Maar er zijn wel belangrijke parallellen. Zwarte burgers waren tot diep in de 20ste eeuw tweederangsburgers in de VS die niet alleen dagelijks geconfronteerd werden met racistisch geweld, maar ook geen aanspraak konden maken op fundamentele burgerrechten. Mensen met een migratieachtergrond en mensen zonder papieren in het bijzonder zijn vandaag bij ons de facto ook tweederangsburgers die nog steeds systematisch geconfronteerd worden met institutioneel, cultureel en individueel racisme. En ook vandaag vergt het heel wat moed om, zoals de veelal jonge activisten deden, in te gaan tegen de hoofdstroom en een zowel populair als machtig figuur te confronteren. Tegelijk zien we dat nu, net als toen, naast steunbetuigingen ook heel wat haatberichten de beloning zijn voor wie het aandurft een discriminerend beleid rechtstreeks te confronteren. Het is ook verontrustend om te zien hoe een grote groep aanwezigen verbaal zeer agressief reageerde op de serene tussenkomst van de actievoerders. Je moet alles in proporties zien, maar het roept weldegelijk ook echo's op van de vijandige reacties waarmee burgerrechtenactivisten in hun tijd geconfronteerd werden.

Burgerlijke ongehoorzaamheid: een oud recept dat niets aan waarde ingeboet heeft

"Men heeft een morele verantwoordelijkheid om onrechtvaardige wetten niet te gehoorzamen." (MLK, brief uit de gevangenis van Birmingham)

Het is een blinde vlek van veel van de voorvechters van onze democratische rechtstaat zoals die is: omdat we leven in een democratie, hebben we de mogelijkheid om – binnen de marges van de wetgeving – actie te voeren. Alleen vergeet men er dan bij te vermelden dat het ontzeggen van stemrecht aan vrouwen, raciale segregatie in de VS en apartheid in Zuid-Afrika allemaal voorbeelden zijn van immorele discriminatie die perfect gelegitimeerd werd door de wetgeving in zogenaamde democratieën. Het verzet tegen die discriminatie was bovendien vaak illegaal.

Is er vandaag zoveel veranderd? Of het nu gaat om het ongeoorloofd etnisch profileren door politiediensten, het opsluiten van mensen zonder papieren of het uitzetten van mensen in een precaire situatie uit hun woonst, vaak laat de wet ruimte voor het met de voeten treden van de grondrechten van een minderheid.

De keuze die we bij LABO vzw maken voor 'kritisch burgerschap' boven meer mainstream invullingen van burgerschap, is zeer bewust en heeft belangrijke consequenties. Op het eerste zicht kunnen beide benaderingen elkaar makkelijk vinden in een pleidooi voor meer participatie door burgers. Maar over welke participatie hebben we het dan? Voor ons hoeft dat niet steeds te gaan over 'inburgeren' of 'inpassen' in de samenleving zoals ze is. Dit discours, dat in essentie het status quo wil bewaren, remt te vaak sociale vooruitgang af.

Als kritische burger mogen we ambitieuzer zijn: we mogen ernaar streven om de samenleving aan te passen in plaats van ons er louter in te passen. Martin Luther King gebruikte ooit een mooie metafoor: hij waarschuwde voor progressieven die de zwarte Amerikaan zouden helpen integreren in een brandend huis. Zullen we niet liever onze energie steken in het blussen van die brand of het bouwen van een nieuw huis?

Daaruit volgt een essentiële vraag: moet ik als burger daarbij de wet respecteren of kan ik burgerlijk ongehoorzaam zijn? De overheid bepaalt de wettelijke ruimte waarin actie gevoerd kan worden. Maar als die ruimte systematisch steeds verder wordt ingeperkt, dan is het aan burgers en actievoerders om creatief en gedurfd die grenzen weer te verleggen. Ik heb het dan niet over ethische grenzen, die we maar beter bewaken, wel over puur administratieve grenzen die elke vorm van protest dreigen zinloos te maken. Nu al wordt je geacht elk protest aan te vragen en kan die aanvraag om een heleboel redenen geweigerd worden. Om als samenleving te kunnen groeien is nood aan zuurstof voor contestatie van het beleid. Als die vrije ruimte of handelingsruimte te klein wordt, biedt burgerlijke ongehoorzaamheid een uitweg.

Bondgenootschap moet meer zijn dan holle woorden

"Ik ben diep teleurgesteld in de gematigde blanke, die constant zegt: ik ben het eens met de doelen die je nastreeft, maar niet met je methoden van directe actie. Een oppervlakkig begrip dat komt van mensen van goede wil is nog frustrerender dan een absoluut onbegrip van mensen van slechte wil." (MLK, brief uit de gevangenis van Birmingham)

Zowel organisaties als individuen kunnen bondgenoot worden in de strijd tegen racisme en voor de rechten van vluchtelingen. Een bondgenootschap in woord en daad impliceert dat je als burger ook gebruik kan maken van je privileges om te strijden tegen een vorm van discriminatie die jou persoonlijk niet treft. Want kan er sprake zijn van authentiek bondgenootschap als we niet bereid zijn zelf een berekend risico te nemen wanneer anderen hun leven op het spel staat? Veel progressieve stemmen aarzelen vandaag om acties die een stap verder gaan te omarmen. Maar door zich steeds verder terug te trekken op het terrein van de 'wettelijke actie', laten ze een groot deel van het maatschappelijk speeldveld onbenut.

actie-theo-niet-welkom-frederik-sadonesWat zijn de obstakels die ons tegenhouden om meer gedurfd uit de hoek te komen? Gaat het hierbij vooral om de angst om tegenwind te krijgen? Om een te grote afhankelijkheid van het systeem dat tegelijk veel organisaties financiert? Om een gebrek aan historisch inzicht in processen van sociale verandering? Of speelt er ook een soort geïnternaliseerd racisme waarbij de levens van mensen met een migratie achtergrond niet kostbaar genoeg zijn om het risico te nemen? Wat ook de reden is: we moeten durven in eigen boezem kijken. Met alleen conventionele actievormen zullen we de broodnodige sociale verandering niet kunnen afdwingen.

Er is in het middenveld al enkele jaren debat over de nood tot politisering. Vaak blijft dat debat abstract en theoretisch. Durven we de actiepoot van die politisering concreet te maken met een pleidooi voor meer directe actie? Verstorende acties zoals de blokkade aan de VUB of de brieven die werden voorgelezen in Gent dragen bij aan een politisering van de strijd voor gelijkwaardigheid en sociale rechtvaardigheid. Het is onzinnig om te denken dat politisering mogelijk is zonder polarisering als bijproduct. En uiteraard is het belangrijk om ook in te zetten op verbindende acties. Maar gezonde verbinding is enkel mogelijk op basis van gelijkwaardigheid.

Geweldloze directe actie als legitieme tactiek voor kritische burgers bij falend beleid

"Wij die aan directe actie doen, zijn niet diegenen die spanning creëren, we brengen de verborgen spanning die al bestaat enkel naar de oppervlakte." (MLK, brief uit de gevangenis van Birmingham)

Directe actie is een begrip dat verwant is maar niet gelijk aan burgerlijke ongehoorzaamheid. Waar het laatste gaat over het bewust en openlijk breken van een wet, gaat directe actie over een rechtstreekse interventie om een onrechtvaardige situatie ongedaan te maken of een gewenste situatie te creëren. Het gaat op zijn minstens over het krachtig formuleren van een eis in plaats van te berusten in een makkelijk te negeren verzoek. In die zin zijn directe acties een legitiem alternatief en aanvullend recept voor indirecte actievormen zoals betogingen of peitities waarbij een vraag geformuleerd wordt aan een andere actor, vaak de overheid, om iets te ondernemen.

Wat is de functie van directe actie? Martin Luther King omschreef het als volgt: directe actie kan een debat of onderhandeling afdwingen wanneer dit voorheen systematisch geweigerd werd. In die zin is het een logische actiekeuze die inspeelt op een scheve machtsverhouding waarbij een beleidsmaker de macht heeft om legitieme vragen te negeren of een debat te monopoliseren. Het lijkt aannemelijk dat de stem van mensen in gesloten centra inderdaad geen publiek platform zou krijgen zonder dit soort actie die het platform zelf opeist.

Veel voorstanders van directe actie wijzen ook op het verschil tussen hervorming in de marge (symptoombestrijding) en het aanpakken van de grondoorzaken van sociaal onrecht. Wie kiest voor het laatste, zal op een gegeven ogenblik niet aan meer confrontationele actie uit kunnen.

Solidariteitsacties waar hulpgoederen of onderdak worden georganiseerd voor vluchtelingen zijn broodnodig. Maar is het ook niet water naar de zee dragen als we niet tegelijk inzetten op enkele fundamentele burgerrechten voor al wie hier intussen leeft? Voedselbedelingen voor mensen in extreme armoede zijn soms niet te vermijden. Maar kunnen we onszelf bondgenoot noemen als we de structuren die armoede organiseren zelf niet bekampen? En wie het zich kan veroorloven mag gerust biologisch winkelen. Maar zullen we daarmee de klimaatverandering stoppen als we de machtige fossiele brandstoffenindustrie niet rechtstreeks confronteren? Onze overheden zelf lijken alvast niet van plannen om het voortouw te nemen in fundamentele systeemverandering in bovenstaande domeinen.

Strategische escalatie: proportioneel en in functie van je doelen

De historisch meest relevante sociale bewegingen hebben steeds een veelheid aan tactieken gehanteerd: van petities, over grote protestmarsen, tot blokkades en bezettingen. Pleiten voor een diversiteit van tactieken, met ruimte voor directe actie, staat niet gelijk aan een 'het doel heiligt de middelen' logica. Wel ligt het in het verlengde van wat Malcolm X bedoelde toen hij de controversiële woorden 'by any means necessary' sprak. Het idee van proportionaliteit is daarbij belangrijk. Afhankelijk van de omvang van het onrecht, kan je ook kiezen hoe escalerend je actie moet zijn. En als er na verschillende pogingen nog steeds geen blijk is van een realistisch draagvlak voor sociaal rechtvaardige maatregelen bij het beleid, dan moet je een volgende stap zetten.

Sociale verandering is een langzaam proces, waarbij tegenmacht geleidelijk wordt opgebouwd. Dat maakt dat je dichter bij je doel ook op meer weerstand zal botsen binnen een systeem waar sommige belangengroepen liever niets veranderd zien. Op dat ogenblik moet je automatisch escaleren. Gandhi omschreef de fases van dit soort campagne laconiek: "eerst negeren ze je, dan lachen ze met je, dan zullen ze je bevechten en dan pas win je." Helaas is er geen enkele garantie op die overwinning, die is er nooit. Maar wat zeker is, dat is dat sociale verandering niet uit de hemel komt gevallen. Hoop kan enkel geboren worden in strijd. Zoals de Amerikaanse abolitionist (voorvechter van de strijd tegen slavernij) Frederick Douglass het verwoordde: zonder strijd kan er geen vooruitgang zijn.

Lees meer brieven van vluchtelingen op de website van Getting The Voice Out. Ook warm aanbevolen is de Engelstalige integrale versie van de brief uit de gevangenis van Birmingham van Martin Luther King waaruit doorheen bovenstaande tekst geciteerd wordt. Hier vind je tot slot een verklaring van de actievoerders die afgelopen dinsdag de brieven voorlazen.
Copyright voor 1ste en 3de foto: Frederik Sadones (hier met toestemming gebruikt)

Wat na Trump?

Herinner je nog het moment toen je hoorde dat Trump de nieuwe Amerikaanse president zou worden? Ik wel. Die dag werd ik wakker op de tonen van R.E.M.'s "It's the end of the world as we know it." Surreëel was het.

Die man, een karikatuur, werd op 20 januari de machtigste man van de wereld. Heeft iets nog zin met die mens aan de atoomknop? Ik zou er wanhopig van worden, ware het niet voor de inspirerende voorbeelden uit binnen en buitenland. 

 

 

Verzet in de Verenigde Staten

De dag na het inauguratiefeestje overstemde het eigenlijke feestje van de Trumps. Een half miljoen mensen stapten mee.

De daaropvolgende dagen ging Trump als een (gewonde) olifant in een porseleinwinkel te keer. Het ene na het andere controversiële voorstel tekende hij.

Er was de moslimban, die alle reizigers uit 7 landen toegang tot het land ontzegde. Gelukkig was er de rechterlijke macht (rechtbanken enzo) die Trump terugfloot: discrimineren is niet wettelijk. 

Ontwikkelingsorganisaties die in het buitenland vrouwen helpen om ongewenste zwangerschappen te aborteren krijgen geen fondsen meer van de Amerikaanse staat. De reactie van België is interessant …
 

En in België

Ook in Brussel kwam 2 000 vrouw op straat tegen het beleid van Trump.

Of dat wat uitmaakt? Volgens het 'boomerangmodel' kunnen activisten die in eigen land niet gehoord worden invloed uitoefenen via solidariteitsacties in andere landen. Die solidariteitsacties van bv. vrouwen die in Brussel betogen, moeten druk uitoefenen op de Belgische regering om Trump tot de orde te roepen.

De Belgische minister van ontwikkelingssamenwerking Alexander de Croo blijkt de oproep gehoord te hebben en verklaarde dat België zich aansluit bij het Nederlandse initiatief om een internationaal fonds voor reproductieve, seksuele gezondheidszorg te financieren. 't Valt nog te bezien hoeveel geld daar uiteindelijk voor gevonden zal worden, maar 't is een hoopvol signaal.

Een volgende kans is het bezoek van 'The Donald' op 24 mei aan Brussel voor een NAVO-top. Er zijn al 7000 party crashers geteld.

 

Naar een rijker concept van democratie en burgerschap

Een crisis is een kans. Trump heeft de verkiezingen gewonnen en ja, hij is de machtigste man op aarde.

Maar zij die ooit grondwetten schreven voor de nieuwe liberale democratiën, hebben allerlei 'checks en balances' ofwel veiligheidsmechanismen ingebouwd die al te opzichtig machtsmisbruik moesten tegengaan. De rechters die ingaan tegen Trump zijn het levende voorbeeld van het principe van de scheiding der machten.

Zij die betogen in de V.S. en België tonen dan weer hoe burgerschap niet beperkt hoeft te zijn tot om de paar jaar een bolletje te kleuren. Het is alleen maar door braaf te volgen dat iemand als Trump enige macht kan hebben.

Verzet, kritisch burgerschap, werkt!

 

Meer weten? Op 2 mei organiseren we de Dag van het Kritisch Burgerschap. 

 

door Jan De Clercq, sociaal laborant en verantwoordelijke communicatie binnen LABO vzw

 

Beeldengalerij januari en februari 2017

Solidariteitsactie tegen gedwongen verhuis van vluchtelingen van opvangcentrum te Gent

20170127-DSC_3991

20170127-DSC_4013

20170127-DSC_4086

 

Circles 4 Change

170123_Circles4change_STER_004

170123_Circles4change_STER_006

 

Visieweekend

170218_Visieweekend_STER_005

170218_Visieweekend_Foto's Frederik_STER_003

170218_Visieweekend_Foto's Frederik_STER_005

170218_Visieweekend_Foto's Frederik_STER_002

170218_Visieweekend_Foto's Frederik_STER_001

 

Kijk binnen in onze workshops

Benieuwd naar hoe een LABO-workshop in elkaar zit? We lichten graag een tipje van de sluier op voor wat enkele workshops betreft die we de afgelopen jaren gegeven of gefaciliteerd hebben. We verwijzen je telkens ook graag door naar ons vormingsaanbod indien je interesse zou hebben de workshop bij ons te boeken of te volgen.

 

 

 

151120_Van verontwaardiging tot actie_STER_004

Van verontwaardiging tot actie

Iedereen raakt wel eens verontwaardigd bij het ervaren of zien van onrecht. In de workshop Van verontwaardiging tot actie gaan we samen aan de slag met onze verontwaardiging. We transformeren onze woede, angst of verdriet in hoop en actie. Deze klassieker is steeds een opsteker voor iedereen, ook als je al werk maakt van je verontwaardiging. Engagez-vous

Foto getrokken ter afsluiting van deze workshop op het jeugdwerkerscongres van Uit de Marge in 2015. 

 

 

 

Krantentheater Krantentheater Selectie

Achter krantenkoppen en flitsende beelden gaan ideologische keuzes schuil. Het nieuws is dus niet iets objectief of neutraal. Krantentheater ontwikkelt je kritische blik en wapent je tegen desinformatie. In tijden van commercalisering van de klassieke media en de opkomst van sociale media is deze workshop bijzonder relevant. 

Foto getrokken tijdens een sessie krantentheater op onze Training 4 Trainers: Kritisch Burgerschap Versterken.


Sensory Labyrinth Theatre

161105_Sensory Labyrinth Theatre_STERFS_009 161105_Sensory Labyrinth Theatre_STERFS_007

LABO vzw is steeds op zoek naar nieuwe werkvormen. In het najaar hebben we in internationaal gezelschap de werkvorm Sensory Labyrinth Theatre ontdekt onder begeleiding van Ivan Brioc. Een week intense vorming resulteerde in twee theatervoorstellingen waarbij de toeschouwers hoofdrolspelers werden. Ze legden een hele weg af door het labyrint dat hun zintuigen prikkelde en hun innerlijke kind opnieuw naar boven haalde. Dit was – vooralsnog – een éénmalige productie maar LABO vzw is op zoek naar meer opportuniteiten om verder met deze werkvorm aan de slag te gaan!

Foto's getrokken op de Sensory Labyrinth Theater-training tijdens het herfstverlof van 2016 in de Teunisbloem.


Info-teambuilding

161110_Info-teambuilding jeugdwerk_STER_006Iedereen weet wat een teambuilding is. Maar LABO vzw biedt niet zomaar een teambuilding aan. In onze teambuilding ga je speels aan de slag met inhoudelijke, persoonlijke of maatschappelijke thema's gelinkt aan je werk, engagement of activisme. Vandaar dus INFO-teambuilding. 

 

 

161110_Info-teambuilding jeugdwerk_STER_004Jeugdwerkers en organisaties die met jongeren werken, tonen doorgaans heel wat interesse voor ons workshopaanbod. Dat de trainers van LABO vzw gepokt en gemazeld zijn door jeugdwerk zal er niet vreemd aan zijn. We worden verder ook nog gevraagd door scholen, het sociaal-cultureel volwassenenwerk, grassrootsgroepen, sociale bewegingen en sociale ondernemers. Lees meer.

 

Foto's van het jeugdwerkerscongres van Uit De Marge 2016 met de workshoptitel: Jeugdwelzijnswerker anno 2016 – een job voor wereldverbeteraars?

 

Kritisch burgerschap voor Dummies – Vormingplus

Als beweging voor Kritisch Burgerschap draagt LABO vzw haar ideeën rond kritisch burgerschap ook in haar vormingen naar buiten. Dit gebaseerd op het emancipatorisch vormingswerk van Paulo Freire. Deze workshop staat stil bij de wereldproblemen, maar voorziet ook ruimte om te dromen. De deelnemer ontwikkelt vaardigheden om zich als kritisch burger op te stellen.

 

Kop en staart van je vorming

161222_Kop en staart vorming_OOGST_005 161222_Kop en staart vorming_STER_004

LABO vzw hecht onder andere veel belang aan de kop en de staart van vormingen en workshops. Want om samen te leren, moet er vertrouwen zijn. Verbinden is dan ook het sleutelwoord van meerdere workshops:
⦁    Actieve Hoop
⦁    Bouwen aan vertrouwen

Foto's van onze laatste workshop van 2016 voor de freelancers van Vormingplus Vlaamse Ardennen-Dender over de Kop en de Staart van een vorming. 


Interesse voor een workshop?

Dit is is maar een proevertje van alle vormingen die we aanbieden. We zijn bedreven in een 20-tal innovatieve methodieken en hebben ook inhoudelijke kennis in voorraad. Zo kunnen we maatwerk leveren. Vraag gerust een offerte aan.
 

November en december in beeld

Een selectie foto's van de afgelopen maanden. Van feestjes, vormingen en acties.

170107 2

161205_Actie Sint en Piet_STER_002

161205_Actie Sint en Piet_STER_001

161205_Actie Sint en Piet_STER_001

161205_Actie Sint en Piet_009

161129_Circles 4 Change_STER_004

161129_Circles 4 Change_STER_001

161110_Info-teambuilding jeugdwerk_STER_008

161105_Sensory Labyrinth Theatre_STERFS_005

161102_Sensory Labyrinth TheatreFS_STER_001

2016-12-23 15.40.44

2016-12-21 19.07.06

161229_Brieven naar Vluchtelingen_STER_001

161229_Brieven naar Vluchtelingen_STER_002

161222_Kop en staart vorming_STER_003

161229_Brieven naar Vluchtelingen_STER_005

Is Zwarte Piet in Vlaanderen als Colombus in Zuid-Amerika?

Iedereen kijkt selectief naar zijn of haar geschiedenis. Stalin is nog steeds een kerel in Rusland, Mao kreeg vorig jaar nog een gigantisch standbeeld in China en op school leerde ik niets over de genocide die onze koning, Leopold II, aanrichtte in de Congo. Een film die zonder veel respect Zuid-Amerikaanse figuranten de kolonisatie doet herbeleven, verschafte mij inzicht in hoe de figuur van Zwarte Piet racistisch kan zijn.

 

 

Films met inhoud

 

Ooit zag ik de film “Even the rain” (“También la lluvia”) over een filmploeg die de verovering van Zuid-Amerika door Colombus en zijn kornuiten op pellicule wou vereeuwigen. Geschiedenis en het hier en nu lopen al vlug door elkaar. Een buitenlands bedrijf wil de watervoorziening privatiseren. De hoofdrolspeler wordt door de regisseurs gevraagd om zich niet langer te engageren voor betaalbaar, proper water. Wat ik vooral onthoud uit de film is hoe de indigene ‘figuranten’ schijnbaar worden terechtgesteld en hoe heftig dat moet zijn voor die mensen. Ze kennen ongetwijfeld de geschiedenis (de genocide, slavernij etc.) en zien gelijkenissen met het heden.

 


Aan die film moest ik denken toen ik Sinterklaas speelde. In de Mannequin Challenge: Pieteneditie (berichtgeving) speelde ik de witte sint. Die heeft het niet gemakkelijker, hoor! Met die lange gewaden geraak je nergens zonder hulp. Keer op keer moesten mijn zwarte pieten mij door de deur helpen, mijn mijter oprapen, mijn staf aanreiken. Maar ik had wel de gemakkelijkste positie van allemaal. Ik zat neer en at een taartje of stond recht, maar keek in mijn boek. Mijn taken waren eerder beperkt. Zij, de (stereotype) zwarte pieten, moesten zich stilhouden in de ongemakkelijkste, maar grappige of dienstige houdingen. Deze gewaarwording sterkte mij in het geloof dat de rolverdeling tussen zwarte piet en sinterklaas problematisch is en een carnavelesque omkering der gebruikelijke orde op zijn plaats is.


Theater is repeteren voor de werkelijkheid

Een parallel met het voortschrijdend inzicht van de Spaanse regisseurs-acteurs in “Tambien la lluvia” drong zich op. Door theater te spelen, kroop ik in de huid van iemand anders en speelde ik een situatie na die niet tot mijn 9-to-5-bestaan behoort. Het is ironisch dat door eens een rolletje gespeeld te hebben ik beter begrijp hoe Zwarte Piet pijnlijke historische en eigentijdse rolverdelingen tussen zwart en blank in herinnering brengt. 

(even ademhalen)

Maar misschien legt dit de klemtoon teveel op het negatieve? Kan dezelfde boodschap met een positievere toon gebracht worden? Ik geloof dat Sinterklaas perfect gevierd kan worden zonder dat zwarte piet dik aangezette rode lippen hoeft te hebben. Het is niet zo dat ik meega in het verhaal dat de pietendiscussie het kinderfeest verbrodt. Integendeel: een niet-stereotyperende piet zorgt dat meer mensen van 6 december kunnen genieten en dat het feest nog groter wordt!

 

LABO biedt verschillende vormingen die gebruikmaken van theatertechnieken om de sociale werkelijkheid te onderzoeken en te verbeteren aan.

Ella Baker: groepsgericht leiderschap herontdekken

Aan wie denk je het eerst als iemand de Amerikaanse burgerrechtenbeweging als onderwerp aansnijdt? Veel kans dat het antwoord Martin Luther King is. Wie iets meer ingelezen is in de beweging zal snel nog enkele namen aan dat lijstje toevoegen maar bij de vraag naar vrouwen – op een eervolle vermelding voor Rosa Parks na – meestal het antwoord schuldig blijven. Tot voor iets meer dan een jaar geleden was dat bij mij niet anders geweest. Toen botste ik op een naam die me niet meer los zou laten: Ella Baker. Hoewel haar naam lange tijd bijna was vergeten, is haar traditie meer levend dan ooit.

Her-story: de geschiedenis herlezen

Vandaag is het dag op dag dertig jaar geleden dat Ella Baker is overleden. Veel kans dat je nog nooit over haar hebt gehoord. Toch speelde ze een cruciale rol in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging als onvermoeibare activiste. Ze was een groot deel van haar leven vooral achter de schermen actief, maar drukte daar wel een stempel op een hele generatie activisten die decennialang zouden strijden voor sociale rechtvaardigheid.

Ella Baker staat niet alleen in een traditie van sterke vrouwen die richting gaven aan de burgerrechtenbeweging en hun plaats in de geschiedenis meer dan verdienen. In een geschiedenis die naast ‘history’ ook ruimte laat voor ‘her-story’ komt naast mannen als Martin Luther, Malcolm X, Bayard Rustin, ook Baker aan bod, net als Fannie Lou Hammer, Septima Clark of Elizabeth ‘Betita’ Martinez.

ELLA BAKERElla Baker had al een hele geschiedenis binnen de burgerrechtenbeweging achter de rug wanneer ze een cruciale rol speelde bij de oprichting van de Student Non-Violent Coordinating Committee (SNCC). Ze begon haar carrière bij het National Association for the Advancement of Colored People (NAACP) in 1938. Het NAACP is een van de oudste en ook meer mainstream onderdelen van wat de burgerrechtenbeweging zou worden. Binnen die organisatie zou ze reeds doen waar ze de rest van haar leven in uitblonk: een cruciale rol vervullen als ‘organizer’. Ze was actief bezig met het rekruteren van leden, fondsen te verwerven en lokale groepen te organiseren.

Nadien zou ze vanaf 1957 aansluiting vinden bij een nieuw opgerichte organisatie, de Southern Christian Leadership Conference (SCLC). Zelfs als de naam weinig belletjes doet rinkelen, zal de organisatie je onrechtstreeks misschien wel wat zeggen. Het SCLC is namelijk de organisatie achter Martin Luther King. Baker werd er al snel opgemerkt omwille van haar organisatorische capaciteiten en talent om met mensen aan de slag te gaan. Ze was er zelfs enkele jaren ‘executive director’, zij het ad interim en nooit volwaardig.

Het is tekenend voor het seksisme dat ook binnen de Amerikaanse burgerrechtenbeweging aanwezig was dat iemand als Ella Baker zo lang in de schaduw is blijven staan. Bij het SCLC vond men blijkbaar dat ze enerzijds wel de capaciteiten had voor een cruciale functie, maar als vrouw niet waardig was om de titel ook officieel te dragen.

Rollen in beweging: “mobilizer” versus “organizer”

We kunnen gerust aannemen dat Martin Luther King de belangrijkste ‘mobilizer’ van de beweging was, terwijl Ella Baker de rol van ‘organizer’ vervulde. Beide rollen zijn belangrijk in termen van bewegingsopbouw maar op lange termijn is toch vooral de ‘organizer’ onmisbaar bij het uitbouwen van een effectieve en duurzame beweging. Want wat doe je met het momentum dat de ‘mobilizer’ creëert en de mensen die je daarmee aantrekt? Die moet je verbinden met elkaar en de organisatie, een plek geven en laten groeien om je beweging te versterken. En het was net daarin dat Ella Baker uitblonk.

Niet iedereen was even doordrongen van het belang van dit werk. Het is een misverstand dat tot op heden telkens opnieuw moet opgehelderd worden: de voornaamste taak van de ‘organizer’ is niet het organiseren van evenementen, wat vaak wel bij de functie komt kijken, maar wel het samenbrengen, voorbereiden en organiseren van mensen.

De sit-in beweging ontstond schijnbaar spontaan toen vier jonge, zwarte studenten weigerden op te staan in een gesegregeerde lunch zaak. Het was 1960 en de tijd bleek rijp, want al snel volgde er een golf van gelijkaardige protesten doorheen het Zuiden van de VS. Het was een meer confrontationele actie dan men gewoon was binnen de gevestigde burgerrechtenbeweging omdat de segregatie rechtstreeks werd aangekaart. Ella Baker vond opnieuw hoop in deze jonge, gedreven activisten in een tijd waar ze binnen het SCLC steeds minder perspectieven zag.

Baker zag als ‘organizer’ meteen het potentieel in deze jonge mensen. Ze zag hen niet als ‘pionnen’ om in te schakelen in een of andere organisatie, maar als potentiële leiders die mee sociale verandering konden aansturen. Onder de vleugels van het SCLC organiseerde ze een conferentie waar jonge activisten uit de sit-in beweging elkaar konden ontmoeten. Ze sprak met honderden studenten en leiders uit de gemeenschap en bezorgde een neerslag van haar reflecties hierbij aan de organisatie.

mlkeb1

Baker omarmde echter de jongeren hun drang naar autonomie en was sceptisch ten opzichte van pogingen om hen in te kapselen in een bestaande structuur zoals het SCLC. Haar oprechte interesse in de jongeren en hun noden, maar ook haar democratische geest, maakte dat ze werd gevraagd als een van de weinige ‘adult advisors’ binnen de nieuwe organisatie die de jongeren zouden opzetten, het SNCC.

Geen leider of één leider: beide modellen schieten te kort

Leiderschap is een heikel discussiepunt binnen sociale bewegingen. De twee uiterste posities zijn het naar voor schuiven van charismatische, autoritaire (en meestal mannelijke) leidersfiguren of het verwerpen van leiderschap in alle vormen. Beide posities zijn bijzonder problematisch voor bewegingen die in de 21ste eeuw een tegenmacht willen opbouwen die strijdt voor sociale rechtvaardigheid.

Het autoritaire leiderschap dat kenmerkend was voor sommige marxistische bewegingen heeft vandaag geen bestaansrecht meer. Sterk beïnvloed door feministische en anarchistische groepen hebben recente protestbewegingen duidelijk gemaakt dat ze niet geloven in dit soort leiders. Een van hun sterkste argumenten is dat onze bewegingen de wereld waar we naar streven moeten vooraf spiegelen. Soms wordt dit omschreven als ‘prefiguratieve politiek’: we kunnen onmogelijk een meer vrije en democratische samenleving realiseren als we onszelf niet organiseren op een manier die deze democratie van onderop belichaamt.

Organisaties en bewegingen hebben noot aan een breed palet van vaardigheden en kennis. Dat volledige palet zal je nooit bij één iemand aantreffen. Organisaties met een autoritaire leiderschapsstructuur zullen dus sowieso belangrijke leiderschapsdomeinen onontgonnen laten. Een sterke spreker is immers niet noodzakelijk een goed strateeg. En een degelijk procesmatig organisator geeft misschien weinig inzicht in het onderhouden van relaties zoals een opbouwwerker dat kan.

Het andere uiterste, het verwerpen van elke vorm van leiderschap, creëert echter andere problemen. Om te beginnen is het onrealistisch: als je leiderschap problematiseert zullen er nog steeds mensen initiatief nemen en meer gehoord worden. Alleen kan je hen hier moeilijker op aanspreken, ze zijn immers formeel geen leider. Waar je, los van deze informele hiërarchie die onvermijdelijk is, leiderschap toch tot een minimum beperkt dreig je ook je beweging te verzwakken door de sterktes van de mensen die er deel van uitmaken niet te benutten. Dan krijg je een situatie waarbij leden van een groep systematisch en geforceerd op de rem gaan staan om toch maar niet in een positie van leiderschap terecht te komen.

Een andere traditie: grassroots, groepsgericht leiderschap

Ik kwam de naam Ella Baker voor het eerst tegen in het warm aanbevolen boek Towards Collective Liberation: Anti-Racist Organizing, Feminist Praxis, and Movement Building Strategy van Chris Crass. Crass is een ervaren ‘organizer’ die jarenlang actief was bij The Catalyst Project, een organisatie die vooral inzet op anti-racisme. Hij heeft sterke wortels in een organizing traditie die beïnvloed is door sociaal-anarchistische denkers en praktijken. Des te meer viel het me op hoe hij Ella Baker naar voor schoof net omwille van haar verfrissende en bevrijdende kijk op leiderschap.

book baker 3Crass beschrijft hoe Baker actief inzette op participatieve democratie binnen bewegingen en dit koppelde aan het minimaliseren van hiërarchie en de nadruk op expertise en professionalisme die hieraan gelinkt zijn. Ze geloofde ook heel hard in directe actie waarbij enerzijds onmiddellijke noden vervuld worden en anderzijds een gevoel van eigenwaarde en kracht herwonnen wordt.

Geworteld in de overtuiging dat groepen net gebaat zijn met meer in plaats van minder leiders, bouwde Ella Baker aan groepsgericht leiderschap bij de jongeren actief in het SNCC. Haar positie in de groep was eerder Socratisch. Ze drong nooit haar mening op, maar daagde de groep uit verder te kijken met gevatte vragen op het juiste moment. Volgens sommigen was haar terughoudendheid, doordrongen van de democratische gedachte, medeverantwoordelijk voor de neergang van de organisatie op een moment met hoogoplopende spanningen wanneer haar wijsheid en ervaring houvast had kunnen bieden.

Misschien had een iets meer proactieve houding effectief een verschil gemaakt. Misschien heeft ze toen een beoordelingsfout gemaakt en haar eigen leiderschapskwaliteiten te weinig uitgespeeld om het groepsproces niet te domineren. Feit is dat het SNCC in haar korte bestaan ontzettend veel heeft betekend in de burgerrechtenbeweging en een nieuwe, noodzakelijke wind liet waaien. Alle betrokken wijzen steeds in de richting van Ella Baker als men vraagt hoe dat komt. Meer dan wat dan ook, was ze een mentor die jongeren in zichzelf liet geloven. Ze haalde alles uit de groep wat er in zat, net door plaats te maken voor de kracht en kwaliteit die elk binnen bracht.

Kwaliteiten van groepsgerichte leiders

De kracht van groepsgericht leiderschap bestaat erin te tappen uit de collectieve wijsheid die voor een stuk de individuele blinde vlekken kan opheffen. Het veronderstelt zowel authenticiteit, generositeit als nederigheid in hoofde van de mensen die – formeel of informeel – een positie van macht vervullen.

Goed leiderschap creëert opportuniteiten voor anderen om hun talenten te ontdekken en vaardigheden te ontwikkelen. Met andere woorden: het geeft ruimte aan anderen om zelf leider te worden. In één moeite verhoog je zo de capaciteit van je groep om aan verandering te werken én versterk je de individuen die daarbij betrokken zijn.

Een groepsgerichte leider heeft oog voor de mensen die in je netwerk actief zijn. Niet alleen omwille van wat ze de organisatie kunnen bijbrengen, maar wel omwille van het menselijke potentieel dat ze hebben. Een groepsgerichte leider stimuleert het ontwikkelen van dergelijk potentieel en maakt het zichtbaar.

Chris Dixon omschrijft een model van 3 C’s voor anti-autoritair leiderschap dat ons mee op weg kan zetten. Die staan voor ‘clear’ (helder), ‘conscious’ (bewust) en ‘collective’ (collectief). Leiderschap moet helder zijn zodat leiderschapsrollen die uitgeoefend worden ook benoemd worden. Daarnaast moet het een bewuste praktijk zijn waarbij rollen worden toebedeeld en verantwoordelijkheid wordt opgenomen. Het collectieve aspect bestaat erin dat training en mentoring het mogelijk maakt om van leiderschap een dynamisch en gedeeld gegeven te maken.

Dergelijk leiderschap komt tegemoet aan de terechte roep om geloofwaardigheid en authenticiteit van activisten aan de basis die eisen dat bewegingen woorden omzetten in daden. Walk the talk en wees prefiguratief: laat ons vandaag zelf al bewijzen dat een participatieve democratie mogelijk is. Maar het biedt ook een antwoord op de bezorgdheid dat de enorme uitdagingen van deze tijd geen gebrek aan organisatie, effectiviteit of strategie dulden. We mogen het potentieel dat we hebben niet verkwisten, daarvoor staat er teveel op het spel.

De relevantie van grassroots leiderschap in de 21ste eeuw

Ella Baker was haar tijd ver vooruit. Maar misschien is vandaag het moment aangebroken om haar visie ‘mainstream’ te maken. Transformatief en groepsgericht leiderschap kan onze bewegingen veel bijbrengen. En in enkele bewegingen is dat wat vandaag reeds aan het gebeuren is.

book baker 1Een voorbeeld hiervan is de Black Lives Matter beweging en eerder ook de Occupy beweging. Volgens sommige commentatoren zijn die bijzonder omdat ze leiderloos zijn. Maar wie dat zegt is blind voor de dynamieken die onder het wateroppervlak spelen. Barbara Ransby onderstreept net hoe rijk aan leiders de Black Lives Matter beweging is. Niet toevallig is Ransby auteur van Ella Baker and the Black Freedom Movement, waarin het leven en de filosofie van Baker heel treffend wordt uit de doeken gedaan. Ransby vat de erfenis van Baker samen als die van een Freireaanse onderwijzer, een Gramsciaanse intellectueel en een radicale humanist. Hoewel een vrouw als Baker geen verwijzing naar mannelijke rolmodellen behoeft om haar kracht te duiden, dekt die vlag wel goed de lading.

De Amerikaanse filosoof en activist Cornel West laat een gelijkaardig geluid horen in Black Prophetic Fire. Door een hoofdstuk over Baker toe voegen, geeft hij haar definitief haar rechtmatige plaats in het pantheon van de zwarte vrijheidsstrijd in de VS. Meer dan in de andere historische leiders ziet West in haar een voorbeeld voor deze tijd net omwille van haar democratische ingesteldheid en het inzicht dat leiden niet enkel gaat om het gidsen van anderen, maar ook om het in staat zijn om ‘op te vangen’ wat leeft onder mensen, om vast te stellen waartoe ze in staat zijn.

Ook in ons land hebben we nood aan sterke bewegingen met veel leiders. Een engagement om werk te maken van sociale verandering kan niet vrijblijvend zijn. We kijken bovendien aan tegen sterke structuren en een hegemonisch verhaal dat het status-quo wil verankeren. Net daarom moeten we denken op lange termijn en de kans geven aan een grote groep nieuwe activisten om hun eigen talenten te ontwikkelen en in te zetten voor een nieuw verhaal. Met één goede strateeg of spreker zullen we niet ver komen.

Bovendien zijn organisaties die het moeten hebben van een charismatische leidersfiguur bijzonder kwetsbaar. Hoe moest het verder met het SCLC na het gewelddadige dood van Martin Luther King? Waarom hoorden we nog maar weinig van de Organization of Afro-American Unity na de moord op Malcolm X? Wanneer leiderschap gedecentraliseerd is, is het veel moeilijker om via repressie een beweging te ontwrichten. Elke machtsvacuüm dat ontstaat, wordt meteen weer opgevuld door nieuwe leiders.

Uiteindelijk gaat het ook om een zeer emancipatorische visie op bewegingswerk. We moeten als bewegingen niet bouwen aan een achterban van ‘volgers’, maar aan actieve, kritische medestanders met leiderschapscapaciteiten. Zo benutten we maximaal de volle potentiële capaciteit die we in huis hebben. En enkel op die manier mogen we terecht hopen om vandaag de fundamenten te leggen voor een beweging die morgen écht het verschil kan maken.

— Jeroen Robbe is reeds vijftien jaar als activist betrokken in grassroots sociale bewegingen. Bij LABO vzw, een beweging voor kritisch (wereld)burgerschap staat hij in voor vormingswerk en sociale actie.Dit is een eerste artikel in de reeks ‘bewegingswerk versterken’ waar recepten voor bewegingsopbouw in de 21ste eeuw worden onderzocht.

Malcolm X en de strijd tegen onrecht, by any means necessary

De strijd om de geschiedenis en het onvertelde verhaal

“By any means necessary”

De pedagogische relevantie van Malcolm X voor kritische wereldburgers

Black is beautiful

 

 

Malcolm X is helemaal terug! En dat zullen we geweten hebben. Momenteel loopt een theatervoorstelling in de KVS en er is ook een zeer welkom Nederlandstalig boek verschenen bij EPO uitgeverij. Wie was Malcolm X en waarom vinden we als beweging voor kritisch burgerschap zijn erfenis zo belangrijk? In wat volgt een korte persoonlijke appreciatie van de man binnen de context van de bredere strijd van zwarte Amerikanen voor bevrijding en een aanmoediging om de nieuwe kansen te grijpen om hem ook in het Nederlands beter te leren kennen.

 

De strijd om de geschiedenis en het onvertelde verhaal

Het geldt voor elke belangrijke historische gebeurtenis: wie nadien de pen vasthoudt (vaak de overwinnaar), heeft een grote impact op ons collectieve geheugen. Geschiedschrijving is immers geen neutraal proces. Het is een strijd tussen verschillende perspectieven met als inzet het verhaal dat de volgende generaties zullen onthouden. Wie het gangbare discours over de strijd van de geschiedenis van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging leest, zal ook daar vaak geconfronteerd worden met één invalshoek die mainstream geworden is. En daardoor dus ook onvermijdelijk een zeer onvolledig en gekleurd beeld krijgen.

Dat ‘opgepoetste’ verhaal houdt ons onder andere voor dat Rosa Parks een brave ziel was die, vermoeid na een lange dag werken, weigerde recht te staan om plaats te maken voor een blanke medereiziger. Wat er niet bij verteld wordt is dat Rosa Parks op dat moment al jaren zeer actief geëngageerd was in de burgerrechtenbeweging en dat haar beslissing dus meer gepolitiseerd en minder spontaan was dan je zou vermoeden.

De tweede klassieke misvatting is dat van de tegenpolen Martin Luther King en Malcolm X. Volgens deze gebruikelijke vertekening van de realiteit was Martin Luther King een bijna heilige, een dromerige vredesapostel, terwijl Malcolm X een gewelddadige haatzaaier en separatist en was. Beide afschilderingen stroken niet met de werkelijkheid.

BOOK The Radical KingVoor we verder gaan met Malcolm X nog even Martin Luther King herkaderen. Hij was weliswaar zowel strategisch als principieel voorstander van geweldloos verzet, maar hij was politiek in zijn voorstellen veel radicaler dan men ons wil doen geloven. Cornel West stelde een zeer lovenswaardig boek samen, genaamd The Radical King waarin hij King’s erfenis in ere wil herstellen. West laat er King zelf uitgebreid aan het woord in een reeks geschriften die het denken van King in die mate verrijkt dat menig progressief ongemakkelijk op zijn stoel begint heen en weer te schuiven. Gelijke burgerrechten voor zwarte Amerikanen was immers lang niet het eindpunt van King’s droom, die onder meer ook aandacht had voor een verregaande herverdeling van de rijkdom. Te vroeg werd een eind gemaakt aan zijn strijd voor die droom wanneer hij vermoord werd.

 

“By any means necessary”

Maar wie was die andere onvermoeibare vrijheidsstrijder, Malcolm X, die helaas op dezelfde gewelddadige manier als King aan zijn einde kwam? Ik leerde de man, zoals vele generatiegenoten kennen door de biografische speelfilm van Spike Lee. De film zat ooit als ‘gratis extraatje’ bij een andere film waarvan ik de DVD kocht. Het is uiteindelijk het B-kantje over Malcolm X dat ik doorheen de jaren opnieuw en opnieuw zou gaan kijken. Als jonge activist werd ik al snel geraakt door de rake bewoordingen en strijdbaarheid van Malcolm X, in de film vertolkt door Denzel Washington. De fictie maakte al snel plaats voor talrijke archiefbeelden van de historische figuur zelf op youtube.

Malcolm X was een complexe figuur met een zeer boeiende maar ook tragische biografie. Zijn compromisloze strijdvaardigheid heeft hem mee de reputatie opgeleverd de ‘gewelddadige versie van Martin Luther King’ te zijn. Achter zijn ‘by any means necessary’ schuilde echter geenszins een drang tot geweld, maar een zeer nuchtere kijk. Geconfronteerd met een fundamenteel onrechtvaardig systeem dat zwarte Amerikanen degradeerde tot tweederangsburgers, maakte hij duidelijk dat het status quo absoluut niet aanvaardbaar was. Kleine hervormingen in de marge die het racisme zelf ongemoeid lieten zouden niet volstaan. De dingen zeggen waarop het staat, dat was de houding die Malcolm X typeerde.

Wat hij niet deelde met King was diens geloof dat het systeem geresponsabiliseerd kon worden via geweldloos verzet. Hij weigerde te spelen volgens die eenzijdige spelregels, wat bijdroeg tot de demonisering van hem en zijn beweging. Hij wees er echter op dat vasthouden aan geweldloze strijd als enige strategie enkel mogelijk was als ook de tegenspeler die regel zou aanvaarden.

Het is onmogelijk iemands kijk op de werkelijkheid echt te begrijpen, zonder een oog te werpen op diens biografie. Malcolm X was oorspronkelijk Malcolm Little, maar hij deed in een onevenaarbare ‘decolonize yourself’-stijl afstand van de naam die zijn voorvaderen kregen van hun slaveneigenaars. Anders dan King had hij effectief aan den lijve ondervonden wat opgroeien in armoede is en hoe ‘sociale diensten’ de gezinnen van de zwarte en verarmde bevolking wisten te ontwrichten.

 

De pedagogische relevantie van Malcolm X voor kritische wereldburgers

Er is een citaat van Malcolm X dat we vaak gebruiken op workshops in krantentheater of andere vormingen waarbij we de media kritisch onder de loep nemen: “als je niet voorzichtig bent, dan zullen de kranten ervoor zorgen dat je hen die onderdrukt zijn haat en de onderdrukkers liefhebt.” Woorden die mooi illustreerden hoe Malcolm X deed aan wat Freire omschreef als ‘de wereld lezen’. Op basis van een kritische analyse van de specifieke context en met oog voor de link met de globale realiteit keek hij naar de werkelijkheid, omdat die kennis van de werkelijkheid cruciaal is bij het uitstippelen van een actiestrategie.

Hoewel dit schema voor een hedendaagse beweging van kritische burgers niet met Malcolm X in gedachten is opgesteld, had het wel uit zijn pen kunnen komen. Wellicht had hij er nog een mooie metafoor aan toegevoegd. Niet voor niets richtte hij zich aan het eind van zijn leven, bij de oprichting van een nieuwe (seculiere) organisatie, de Organization of Afro-American Unity (OAAU), met de woorden: “onderwijs is ons paspoort voor de toekomst, want morgen behoort slechts aan zij die haar vandaag voorbereiden”.

 

Black is beautiful

stamp malcolm xEén van de grote verdiensten van Malcolm X was dat hij heel wat Amerikanen met Afrikaanse voorouders opnieuw een gevoel van zelfwaarde gaf. “Wie heeft jou geleerd om jezelf te haten?” vroeg hij aan een quasi volledig zwart publiek. Heel vaak gebruikte hij een rijke beeldtaal om zijn punt kracht bij te zetten. Zo maakte hij een onderscheid tussen de ‘house negro’ en de ‘field negro’. Een verwijzing naar het tijdperk van de slavernij. De huisslaaf woonde dichter bij zijn meester en werd wel uitgebuit maar dan net iets subtieler. Het was soms genoeg om zich met de meester te gaan identificeren. Dat terwijl de absolute uitbuiting van de slaven op het veld ervoor zorgde dat die laatste groep een constante haat voor hun meester koesterden.

Als er een mogelijkheid was om te ontsnappen of in opstand te komen dan waren de huisslaven, aldus Malcolm X, vaak zo bekommerd om hun meester dat ze blind voor het lijden van hun medeslaven het nalieten om in verzet te komen. Malcolm bood de zwarte Amerikaan van de jaren ’60 een alternatief voor het lijdzaam aanvaarden van onderdrukking: doen zoals de oude veldslaven. Word een field negro en sla terug!

Deze tijd heeft nood aan nieuwe Malcolm X’en en Martin Luther Kings. Net zo goed als we Ella Bakers en Rosa Parksen nodig hebben. Want laat ons vooral niet vergeten dat de strijd voor bevrijding van de zwarte Amerikaanse bevolking, net zo goed als voor eender welk volk geldt, onmogelijk vooruit kon gaan zonder de inzet en het leiderschap van vele sterke vrouwen die vaak slechts een voetnoot kregen in de ‘officiële’ geschiedenis. Elk cultureel project dat deze reuzen van de sociale verandering opnieuw in het daglicht plaatst, moeten we toejuichen. Zeker als daarbij de kaders van fatsoen opgetrokken door het establishment versplinterd worden

Malcolm X haatte de witte Amerikaan niet. Hij haatte het systeem van witte superioriteit dat gepaard ging met het gewelddadige onderdrukken en uitbuiten van de zwarte landgenoten. En hij legde terecht de vinger op de wonde door… white privilege

Malcolm X was niet makkelijk om de tuin te leiden en hij durfde te zeggen waar het op stond. Progressieven die in werkelijkheid een beleid steunden dat op een dun laagje beschavingsretoriek na niet veel beter was dan dat van conservatieve witte racisten noemde hij ‘vossen’. En die vos was in zijn ogen nog gevaarlijker en vooral verraderlijker dan de conservatieve wolf. Want de vos verbergt zijn tanden achter een glimlach die de beet niet minder dodelijk maakt.

Ook dat was de kracht van Malcolm X: heldere beeldtaal die tegelijk grappig is en niets aan de verbeelding over laat. Zijn gespierde maar eerlijke taal en liefde voor zijn zwarte medemens maakten hem tot bron van inspiratie voor hele generaties. Van Stokely Carmichael die de uitdrukking ‘Black Power’ lanceerde over de Black Panther Party tot hiphoplegendes als Public Enemy, ze delen hun bewondering voor de man die de zwarte Amerikaan zijn waardigheid terug gaf.

Andere eigenschappen die Malcolm X sierden en mijn bewondering voor hem nog vergroten zijn nederigheid en kritische zelfbevraging. Ondanks de retorische kracht, ondanks de vele supporters, als het er op aan kwam, dan durfde hij toe te geven dat hij fout was. Eens hij besefte de bal misgeslagen te hebben, dan mocht dit publieke gezegd worden. Liever dat dan blijven verkondigen waarin hij zelf niet meer geloofde. Om die reden brak hij met Nation of Islam, hoewel hij overtuigd moslim bleef, misschien wel net omdat hij overtuigd moslim bleef. Om die reden herzag hij ook zijn visie op samenwerking met andere zwarte leiders. En om diezelfde reden ging hij anders kijken naar de verhouding tussen witte en zwarte Amerikanen. Het maakt Malcolm X tot een zeldzaam oprecht voorvechter van een vrijheidsstrijd waarvan de consequenties niet beperkt kunnen worden tot zwart versus wit.

Martin Luther King werd opgepoetst en verburgerlijkt, Malcolm X werd met zonden overladen. Twee recepten, één doel. Op die manier probeerde het establishment te doen wat het nog steeds doet: iconen in de strijd voor een radicaal andere samenleving onschadelijk maken. Aan ons om dit niet te laten gebeuren. Het wordt tijd dat we Malcolm de erkenning geven die hij verdient als icoon voor kritisch burgerschap. Want ook dichter bij huis, in onze tijd en onze samenleving hebben we nood aan compromisloos leiderschap dat weigert te gehoorzamen aan krachten van onderdrukking en racisme.

September en oktober in beeld

Wachtrij voor sociale woning in Aalst

Wachtrij voor sociale woning in Aalst

Foto vanaf hoogtewerker op Werelddag van Verzet tegen Armoede (17 oktober 2016) te Gent

Foto vanaf hoogtewerker op Werelddag van Verzet tegen Armoede (17 oktober 2016) te Gent

Zo hoog zit die armoede ons!

Zo hoog zit die armoede ons!

Verzet tegen Armoede Gent 2016

Verzet tegen Armoede Gent 2016

Recht op onderwijs, inkomen, justitie

Recht op onderwijs, inkomen, justitie

2016-09-07 16.24.36
Workshop buiten

Workshop buiten

Circles 4 change zijn gezellig

Circles 4 change zijn gezellig

climate express fietst tegen ttip en ceta

Climate Express fietst tegen TTIP en CETA

Ook LABO zegt nee tegen TTIP en CETA

Ook LABO zegt nee tegen TTIP en CETA

2016-09-24 14.35.152016-09-24 14.30.16

Sociaal Laboranten vieren Feest

Vrijdag 21 oktober vierden vrijwilligers en medewerkers het bestaan van LABO vzw, de beweging voor kritisch burgerschap. Op het menu stond: vegetarische spaghetti, een speech van Jeroen, heel veel dessertjes en een hoop gezelschapsspelletjes! Het was een gezellige boel

Vegetarische spaghetti

Uitleg over toekomstige projecten

Spaghetti doet lachen

Nienke, Lut, Robin, Hannah

Speech van jeroen

Ninja’s doen de afwas

Taart, cake, walnoten in overvloed

Desserteren

Kaartje leggen

Kaartje leggen

Meer spelletjes spelen