Het is weer zo ver! Vandaag, 2 mei 2018, zijn we alweer toe aan de derde editie van onze Dag van het Kritisch Burgerschap. Maar waarom een Dag van het Kritisch Burgerschap en waarom net op 2 mei?
“Being a citizen is not living in society, it is changing it.” (Augusto Boal)
Twee van de mensen wiens ideeën en praktijk mee aan de basis liggen van ons werk bij LABO vzw, zijn Paulo Freire (Pedagogie van de Onderdrukten) en Augusto Boal (Theater van de Onderdrukten). Beiden stierven op 2 mei (Freire in 1997, Boal in 2009), maar hun werkt leeft wereldwijd verder in sociale strijden die zich beroepen op hun emancipatorische aanpak.
Ze werken hun leven lang aan methoden en een onderliggende theorie om mensen handvaten te geven om vat te krijgen op hun eigen leven. Freire had het over een transitie van ‘object’ dat ondergaat, tot ‘subject’ met de kracht om zelf te handelen en dingen in beweging te zetten. Boal verwees naar de theaterwereld door te zeggen dat we ervoor kunnen kiezen om niet langer toeschouwer (spectator) te zijn, maar doe-schouwer (spect-actor) te worden.
Wat is nu eigenlijk kritisch burgerschap?
Voor ons gaat kritisch burgerschap over het collectief inzetten op een samenleving in wording. Het gaat niet over het inpassen in de samenleving zoals ze is, maar over werken aan een samenleving zoals ze zou kunnen zijn. Dat begint met wat Freire omschrijft als een kritische “lezing van de wereld”. Want alfabetisering gaat voor hem niet enkel om het lezen van het woord, maar ook over het leren lezen van de wereld.
Na het lezen van de wereld, worden we in dialoog met die wereld uitgenodigd standpunt in te nemen. Want wie neutraal is in de strijd tussen de machtigen en de machtelozen, aldus Freire, kiest partij voor de machtigen. Freire stimuleert ons om als kritische burgers te durven radicaal standpunt innemen. Radicaal is voor hem tegengesteld aan sectair of dogmatisch. Wie dogmatisch is, die sluit zich op in een cirkel van het eigen gelijk. Wie radicaal is daarentegen, die blijft zoeken naar de grondoorzaken van wat fout loopt en blijft in dialoog met de wereld rondom zich.
Freire benadrukt het belang van een combinatie van actie en reflectie. Als we enkel actievoeren, dan weten we niet waar we heen gaan en waarom. Maar als we blijven steken in reflectie, zeg maar onderwijs of vormingswerk, dan is het ook maar ‘bla bla’. Een groeiend kritisch bewustzijn vertalen we best in collectieve inspanningen voor sociale verandering. Door in te zetten op sociale actie begrijpen we de wereld niet alleen beter, maar kunnen we ze ook vorm geven.
Kritisch burgerschap gaat dus in essentie over een nooit eindigende cyclus van ‘de wereld lezen’, ‘standpunten innemen en bijschaven’ en ‘sociale actie’. Vandaag de dag worden we al snel ingehaald door de waan van de dag, door een ontmoedigende veelheid aan prikkels en pogigen om ons als burgers te depolitiseren. Daarom is een speciale Dag van het Kritisch Burgerschap misschien wel relevanter dan ooit.
Een inclusief, geen exclusief verhaal
We onderstrepen daarbij ook een duidelijke keuze om burgerschap te linken aan ‘deel zijn van een samenleving’ en niet aan het hebben van officiële papieren die jou verbinden met een natiestaat. Ons kritisch burgerschap is een inclusief burgerschap, geen exclusief privilege. Het is ook een wereldburgerschap dat inzet op solidariteit en radicale gelijkwaardigheid over alle grenzen heen. We zijn lokaal burger door ons samen in te zetten voor een meer solidair weefsel rondom ons en onrecht in de eigen omgeving uit te dagen. We zijn globaal burger door steeds de link te leggen tussen die lokale symptomen en onderliggende systemen van onderdrukking en uitsluiting die overal parallel actief zijn.
Wees ook vandaag opnieuw welkom op onze Dag van het Kritisch Burgerschap. Een dag om elkaar te ontmoeten en even stil te staan. Deze keer mag je dat vrij letterlijk nemen, want het thema dit jaar is tijd. Lees hier meer over de editie van 2018!
